Առաջնահերթություններից, որոնք պետք է իրականացնի Վրաստանը ԵՄ-ին ինտեգրվելու ճանապարհին, ապատեղեկատվության դեմ պայքարն է, ԶԼՄ-ների ազատությունը և ԶԼՄ-ների աշխատողների իրավունքների պաշտպանությունը։ Ի՞նչ է նշանակում ազատ մեդիա, և ինչու է կարևոր ունենալ ազատ և անկախ ԶԼՄ-ներ՝ Եվրամիությանն անդամակցելու համար: Jnews-ը այս և շատ ավելիի մասին զրուցել է մեդիա փորձագետ Զվիադ Քորիձեի հետ։
2023 թվականի դեկտեմբերի 14-ին ԵԽ-ը Վրաստանին շնորհեց ԵՄ անդամակցության թեկնածու երկրի կարգավիճակ։ Այնուամենայնիվ, ԵՄ անդամ դառնալու համար Վրաստանը դեռ շատ բանի պետք է հասնի՝ Եվրահանձնաժողովը նշել է 9 կոնկրետ կետ, այդ թվում՝ պայքարն ապատեղեկատվության և տեղեկատվությամբ շահարկման դեմ։
Ի՞նչ եք կարծում, ԵՄ-ի կողմից տրված հանձնարարականները ապագայում հաշվի կառնվե՞ն Վրաստանում:
– Կարծում եմ, որ բոլորը պետք է ընկալեն ԵՄ-ի թեկնածուի այս կարգավիճակը, իսկ հետո արդեն կլինի մշտական անդամակցություն ԵՄ-ին, և մենք դրան կհասնենք 4-5 տարվա ընթացքում, հուսով եմ՝ դրանից ոչ ավելի։ Սա չի նշանակում, որ վաղն ամեն ինչ կունենանք։ Ոչ, սա երաշխիքն է, որ մենք սկսել ենք զարգանալ հենց այն ուղղությամբ, ինչն է մեզ դուր գալիս եվրոպական կյանքում։ Սրանք են բարգավաճումը, իրավահավասարությունը, լավ կառավարման համակարգը, անկախ դատական համակարգը, բազմակարծիք քաղաքական համակարգը, մրցակցային շուկան: Այս ամենը մեզ դուր է գալիս, երբ տեսնում ենք Եվրոպայում։ Եվ դա այն է, ինչ մենք ուզում ենք այստեղ: Բնականաբար, դա հնարավոր չէ հասնել Եվրոպական խորհրդի մեկ որոշմամբ։ Մենք ենք, որ պետք է ձգտենք դրան, և հենց օրերս Եվրոպական խորհուրդը, երբ այս որոշումը ընդունեց, ասաց, որ կան հանձնարարականներ, որոնք պետք է կատարվեն, դրանք հանձնարարականներ են, որոնք մենք պետք է անենք ոչ թե Եվրոպայի, այլ մեզ համար։
Այս հարցերից մեկը քաղաքական բևեռացման մասի՞ն էր:
– Բևեռացումը չի նշանակում, որ մենք չպետք է ունենանք մրցակից քաղաքական ուժեր, դրանք պետք է լինեն։ Բևեռացումը նշանակում է, որ մենք պետք է սովորենք ապրել բազմակարծության աշխարհում: Մենք պետք է սովորենք ապրել մի աշխարհում, երբ մի քաղաքական ուժ, որն այսօր իշխանության մեջ է, պարտվում է ընտրապայքարում, հետո դառնում ընդդիմություն, հետո նորից վերադառնում իշխանության մի քանի տարի անց, երբ տեղի են ունենում հաջորդ ընտրությունները։ Սա մենք պետք է սովորենք։ Դա կարեւոր է: Նույնը լրատվամիջոցները: Երբ նման բևեռացված տարածություն է, լրատվամիջոցները դառնում են բևեռացված: Այսինքն՝ մի լրատվական կազմակերպությունը մի քաղաքական ուժի հետ է, մյուսը՝ մյուսի հետ, և հենց դա եվրոպական մոտեցում չէ։ Որովհետև Եվրոպայում լրատվական կազմակերպությունները լիովին անկախ են քաղաքական ենթակառուցվածքներից։ Այնտեղ շատ կուսակցություններ կան։
Ինչի՞ն պետք է հասնենք, արդյո՞ք ներկայումս արժանի ենք թեկնածուի կարգավիճակի։
– Մենք ձգտելու ենք, որ բիզնեսը դառնա ազատ։ Այսինքն՝ բիզնեսը պետք է զարգանա ոչ թե այն պատճառով, որ սերտ հարաբերությունների մեջ է իշխանությունների հետ, թե՝ ոչ, այլ հենց այն պատճառով, որ նրանք կարողանում են աշխատել մրցակցային միջավայրում և դառնալ մրցունակ։ Սա բիզնեսի հիմնական խնդիրն է։ Երբ բիզնեսը դառնա այսպիսին, այն ժամանակ նա շահագրգռված կլինի գովազդել այդ մեդիա կազմակերպությանը, որն աշխատում է ի շահ մարդկանց։ Հանուն մարդկանց շահերի: Եվ հետո այս բիզնես կազմակերպությունը կգա ձեզ մոտ և կգովազդի ոչ թե այն պատճառով, որ ինչ-որ քաղաքական կազմակերպություն որոշել է տալ կամ չգովազդել, այլ այն պատճառով, որ լրատվամիջոցն ունի անկախ խմբագրական քաղաքականություն, լավ լսարան, որը սպասում է այս տեղեկատվությանը, ուստի մենք պետք է հաղորդակցվենք այս լսարանի հետ՝ օգտագործելով այս լրատվամիջոցը: Սա մթնոլորտ կստեղծի, որտեղ լրատվամիջոցները կախված չեն լինի քաղաքական համակրանքներից։
ԶԼՄ-ները շրջաններում և մայրաքաղաքում տարբեր իրավիճակներում են, այդ թվում՝ ազատության տարբեր մակարդակը:
– Ե՛կեք տեսնենք, մարզերում քաղաքական մշակույթը պիտի զարգանա՞։ Ձեր քաղաքում, ձեր մունիցիպալիտետում պետք է լինի նորմալ, մրցակցային քաղաքական պայքար։ Պե՛տք է: Բիզնեսը պետք է ազատ զարգանա, թե՞ պետք է զարգանա այն բիզնեսը, որը գտնվում է իշխանության թևի տակ։ Եթե այս բիզնեսն իրապես ազատ է, նրանք անպայման կգան ձեզ մոտ, և լսարանը շատ ավելի խիստ կշփվի տեղական իշխանությունների հետ և կասի, որ չպետք է ճնշում գործադրեն տեղական լրատվամիջոցների վրա։ Կապ չունի շրջանային լրատվամիջոց է, կենտրոնական լրատվամիջոց է, կարևորը, որ լրատվամիջոցներն ազատ լինեն։ Սա է եվրոպական մոտեցումը։ Իսկ ինչպես դա կստացվի, ինչպես մենք կարող ենք դա անել… ասենք մենք շահագրգռված ենք մեր մեդիա կազմակերպության համար լավ բովանդակություն ստեղծելու մեջ, դա մեզնից է կախված:
Ինչպե՞ս եք գնահատում Վրաստանում ազատության մակարդակը:
– Ելնելով այն հանգամանքից, որ այսօր շատ բան կախված է քաղաքական սուբորդինացիայից, ես կարծում եմ, որ լրատվամիջոցների ազատության մակարդակը, լրատվամիջոցների բազմակարծության մակարդակը կամ ազատ խմբագրական քաղաքականությունը շատ ցածր է։ Սրան գումարվում է նաև այն, որ նախորդ և նույնիսկ այս տարի, քանի դեռ նախագահը համաներում չի շնորհել Նիկա Գվարամիային, լրատվամիջոցի սեփականատերը հայտնվել է բանտում։ Այո, սա մի խնդիր է, սա միայն Նիկա Գվարամիայի խնդիրը չէ, որ նրա նկատմամբ խափանման միջոց է կիրառվել։ Սա երկակի ազդեցություն ունի: Շատ լրատվամիջոցների տերեր արդեն մտածել են, շատ մեդիա մենեջերներ մտածել են, թե ավելի լավ է հանգիստ նստել, ընթացիկ թեմաներ չքննարկել, ձեռք չտալ, չնյարդայնացնել քաղաքական առաջնորդներին։ Եվ հետևաբար, ինչ-որ տեղ արդեն ձևավորվել է ինքնագրաքննության համակարգ։ Ինքնագրաքննությունը շատ ավելի վատ է, քան գրաքննությունը։ Որովհետև գրաքննության մեջ կա դերակատար՝ սա կառավարությունն է, իսկ ինքնագրաքննության համակարգում՝ գլխավորը լրագրողն է։ Նա ինքն է իրեն թույլ տալիս, որ պետք չէ այդ մասին խոսել, ընդհակառակը, ամեն ինչի մասին դուք միշտ պետք է խոսեք քաղաքացու, ընթերցողի, հեռուստադիտողի հետ։ Եվ եթե այս շփումը շատ լուրջ ինտենսիվանա, և մենք պետք է անընդհատ խոսենք այդ մասին, որ մենք գրում և նկարահանում ենք այս ամենը ձեզ համար, դա ձեզ է պետք, քանի որ դուք պետք է տեղեկացված ընտրություն կատարեք, ձեր ցանկացած որոշում պետք է կայացվի իրազեկված: Անկյան գլխում ձեր որոշումն է, թե ում և ինչպես տալ ձեր ձայնը ընտրությունների ժամանակ։ Երբ այս ամենին մենք նայենք, ի՞նչ կտեսնենք։ Լեգո խաղալիքի նման։ Ամեն ինչ փոխկապակցված է։ Որովհետև կան ազատ ընտրություններ, ազատ անկախ դատարան, ազատ լրատվամիջոցներ, բիզնեսի ազատություն, այս ամենը համախմբվում է և ստեղծում է մի համակարգ, մթնոլորտ, որը կոչվում է եվրոպական երկիր։
Զվիադ Քորիձե՝ լրագրող։ Եղել է «7 օր»-ի համահիմնադիր և համախմբագիր, ինչպես նաև վրացական թերթի գլխավոր խմբագիր։ Տարբեր ժամանակներում նա ղեկավարել է «Ռուսթավի 2»-ի, «Իմեդի»-ի և «Առաջին ալիք»-ի տեղեկատվական բաժինները, ինչպես նաև աշխատել է որպես պրոդյուսեր և հաղորդավար տարբեր լրատվամիջոցներում։ Նա սկզբում ներգրավված էր We Create Community Radio նախագծում, որը BBC World Service Trust-ի և Re Studio-ի համատեղ նախաձեռնությունն էր, և մինչ օրս Նինոծմինդայի և Մառնեուլիի համայնքային ռադիոների խորհրդատուն է: 2011-2012 թվականներին Զվիադ Քորիձեն եղել է Վրաստանի լրագրողական էթիկայի խարտիայի նախագահը։ 2014-2018 թվականներին Քորիձեն զբաղեցրել է նախագահի համաներման հանձնաժողովի ղեկավարի պաշտոնը։ Ներկայումս դասավանդում է Կովկասյան մեդիա դպրոցում և GIPA-ում: Բացի այդ, Զվիադ Քորիձեն մի շարք ուսումնասիրությունների և օրինագծերի հեղինակ է:
