Միացյալ Նահանգների ծրագրերի և նախագծերի մասին Վրաստանում և մասնավորապես Ջավախքում, ինչպես նաև Վրաստանի ազգային փոքրամասնությունների ինտեգրման, հատուկ ծառայությունների դերի և ազդեցության, Ղարաբաղյան հակամարտության ազդեցությունը Վրաստանում հայ և ադրբեջանցի համայնքներին և շատ այլ բաների մասին Վրաստանում ԱՄՆ դեսպան Յան Կելլիի jnews.ge-ին տված հարցազրույցում:
– Ինչպես ավելի վաղ հայտարարել եք, սա ձեր առաջին այցն է Սամցխե-Ջավախք տարածաշրջան: Արդյո՞ք այս այցը կապված է Սամցխե-Ջավախքում որևէ կոնկրետ ծրագրի հետ: Ինչու՞ որոշեցիք այցելել մեր տարածաշրջան:
Այցը կապված չէ կոնկրետ ծրագրի հետ: Ես պարզապես ցանկանում էի հանդիպել տեղի առաջնորդներին, և շատ կարևոր է, որ դեսպանը ծանոթանա ամբողջ երկրի հետ: Քաղաքական կյանքի պատճառով ես շատ ժամանակ անցկացնում եմ Թբիլիսիում, և ինձ համար ակնհայտ է, որ երկրի իրական պատկերն ստանալու համար անհրաժեշտ է ճանապարհորդել ամբողջ երկրով մեկ, և ես հատկապես ուզում էի այցելել Ջավախք, որովհետև գիտեմ, որ այստեղ կա հայ բնակչություն: Ես անձամբ շատ եմ հետաքրքրվում հայերի պատմությամբ, որովհետև ես Մինսկի խմբում ամերիկացի ներկայացուցիչն էի, որը կարգավորում էր հայերի և ադրբեջանցիների միջև երկխոսության պրոցեսը: Ես նույնիսկ չգիտեի, որ այստեղ խիտ բնակեցված է հայերով, թեև գիտեի, որ Վրաստանում կան շատ հայեր: Ես կցանկանայի լսել ձեզանից, թե ինչ վերաբերմունք ունեք Թբիլիսիի հանդեպ, արդյոք կառավարությունը պատասխանում է ձեր շահերին:
– Վրաստանի անկախության օրվանից ընթանում է բարդ և երկարատև գործընթաց ազգային փոքրամասնությունների ինտեգրման: Ինչ եք կարծում, ո՞րն է պատճառը:
Ես կարծում եմ, որ առաջընթաց կա: 25-26 տարին, դա շատ երկար ժամանակ չէ: Իհարկե մինչ 91 թիվը ընդհանուր լեզուն ռուսերենն էր: Իմ կարքիքով անհրաժեշտ է, որ ազգային փոքրամասնությունները պահպանեն իրենց մշակույթը և լեզուն: Բայց անհրաժեշտ է մասնակցել երկրի տնտեսությանը, մշակութային կյանքին, և անհրաժեշտ է իմանալ պետական լեզուն նույնպես: Ռուսերենը մեծ լեզու է, սակայն իմ կարծիքով շատ կարևոր է, որ Վրաստանի քաղաքացիները ոչ միայն Ջավախքի բնակիչները, այլև հատկապես բոլոր երիտասարդները սովորեն անգլերեն: Դա պայմանավորված չէ նրանով, որ ես իմ երկրի հայրենասերն եմ, սակայն անգլերեն լեզուն տնտեսության լեզուն է 21-րդ դարում:
– Ձեր խոսքերից ելնելով Ջավախքի հայերի ինտեգրմանը խանգարում է հենց ռուսերենը:
Ինչ-որ չափով, այո: Ես նկատում եմ, որ Թբիլիսիում 30 տարեկանից ցածր մարդիկ չեն խոսում ռուսերեն, այլ՝ անգլերեն: Եվ ժամանակի ընթացքում, ռուսերենը կկորցնի իր կարևորությունը: Բայց կրկնում եմ, ես սիրում եմ ռուսաց լեզուն, ես սիրում եմ ռուս գրականությունը:
– Երկար տարիներ ԱՄՆ-ն աջակցում է Վրաստանին, անցկացնելով և ֆինանսավորելով մի շարք նախագծեր: Նախագահական ընտրություններից հետո, ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփն ասել է, որ պետք է նվազեցնել միջազգային նախագծերի ֆինանսավորումը: Կվերաբերվի արդյո՞ք այդ կրճատումը Վրաստանին:
Նոր ադմինիստրացիան նոր է սկսել աշխատանքը: Ես կասկածում եմ, որ կլինի ծրագրերի ֆինանսավորման կտրուկ նվազում Վրաստանում: Իհարկե, նրանք չեն որոշել ամբողջ քաղաքականությունը, հատկապես տեխնիկական աջակցության վերաբերյալ, բայց ես գիտեմ, որ նրանք կարծում են, որ Վրաստանը լավ գործընկեր է, ռազմավարական գործընկեր, քանի որ Վրաստանը ներգրավված է ՆԱՏՕ-ի տարբեր ծրագրերում և Վրաստանը ունի մեծ զորակազմ Աֆղանստանում: Մենք լավ ենք համագործակցում անվտանգության ոլորտում:
– Դուք խոսեցիք որոշ նախագծերի մասին, որոնք նախատեսվում են Ջավախքում: Կոնկրետ ի՞նչ նախագծերի մասին է խոսքը:
Կա երկու ուղղություն: Առաջին ուղղությունը դա գյուղատնտեսական արտադրողականության բարելավումն է: Կարծում եմ, որ դա ամենից կարևորն է, քանի որ տարածաշրջանային տնտեսության մեծ մասը դա գյուղատնտեսությունն է, մասնավորապես USAID-ը իրականացնում է այդպիսի ծրագրեր: Երկրորդ ուղղությունը, դա ներդրումներն են: Այստեղ կա օտարերկրյա ներդրողների համար մեծ ներուժ: Ես շատ բան չգիտեմ այս տարածաշրջանի մասին, բայց ընդհանուր առմամբ մենք ուզում ենք ներգրավել ավելի շատ ներդրողների: Ես շատ կցանկանայի բացել բանակցությունները` Միացյալ Նահանգների հետ ազատ առևտրի համաձայնագրի մասին: Վրաստանն ունի այդպիսի համաձայնագիր Եվրոպայի և Չինաստանի հետ: Ուզում եմ, որ նման համաձայնագիր լինի նաև Միացյալ Նահանգների հետ:
– Վրաստանի նախորդ կառավարության ուժային կառույցները ինչպես նաև ներկայիս մեծ դեր են խաղում, և նույնիսկ որոշ տեղական հարցեր լուծվում են հենց ուժային կառույցների կողմից: Ինչպե՞ս է դա ընկալվում երկրի ժողովրդավարացման տեսանկյունից:
Ես կարծում եմ, որ ամենակարևորն է որպեսզի լինի քաղաքական վերահսկողություն, և նույնիսկ ավելի կարևոր է, խորհրդարանական վերահսկողությունը ուժային կառույցների վրա, և ես վստահ եմ, որ Վրաստանի կառավարությունը կիսում է այդ տեսակետը: Երբ մենք նայում ենք Վրաստանում ժողովրդավարության զարգացմանը, շատ կարևոր է որ ժողովրդավարության մեջ հավասարակշռություն լինի երեք հատվածների միջև` Կառավարության, Խորհրդարանի և Դատական համակարգի: Բանն այն է, որ նվազագույն զարգացած ոլորտը Վրաստանում` դա Դատական համակարգն է: Այն իմաստով, որ չկա բավարար անկախության կուլտուրա, և այդ պատճառով մեր ռեսուրսները հիմնականում ուղղում ենք այս ուղղությամբ: Այսինքն, դատավորների վերապատրաստման և այլն: Բայց միևնույն ժամանակ, մենք աշխատում ենք խորհրդարանի հետ մտցնելու համար վերահսկողական կուլտուրա: Ես կարծում եմ, որ խորհրդարանում գիտեն, որ նրանք պետք է ընդլայնեն իրենց գործունեությունը, որը վերաբերում է կառավարության վերահսկողությանը և ուժային կառույցների վերահսկողությանը:
– Ի՞նչ գնահատական կարելի է տալ Վրաստանում խոսքի ազատությանը «Ռուսթավի 2»-ի դեպքերից հետո: Կա արդյո՞ք Վրաստանում ԶԼՄ-ների իրավունքների պաշտպանի անհրաժեշտություն:
– Ես չեմ կարծում, որ կա խոսքի ազատության խնդիր: Կարծում եմ, որ խնդիրն նրանում է, որ պետք է ավելի շատ բազմակարծություն, պետք են շատ ձայներ, մասնավորապես հեռուստատեսությամբ: Այդ իսկ պատճառով, մենք հաճախ անում ենք հայտարարություններ, հնարավոր է չափազանց հաճախ ուրիշների կարծիքով: Ես կարծում եմ, որ դա ժողովրդավարության զարգացման մի մասն է, շատ դժվար է լսել, խիստ քննադատություն, բայց դա շատ ու շատ կարևոր է: Սա վիճահարույց հարց է Միացյալ Նահանգներում, իհարկե, դուք լսել եք Սպիտակ տան, նախագահի և ԶԼՄ-ների միջև վեճի մասին, բայց բոլորն էլ գիտեն, որ չի կարելի դիպչել NBC, CBS, ABC-ին խոսքի ազատության պատճառով: ԶԼՄ-ների բազմակարծությունը շատ կարևոր է, և մենք չենք ուզում որ փոփոխություններ լինեն «Ռուսթավի 2» քաղաքականության մեջ: Ես կարծում եմ, որ Մարդու իրավունքների պաշտպան ունենալը լավ գաղափար է: Ես միայն կարող եմ ողջունել վարչապետի այդ գաղափարը: Քանի-որ Թբիլիսիում կողմերի միջև կա այդպիսի բևեռացում և անհրաժեշտ է, որ լինի ավելի անկախ կամ ավելի պակաս մարդ, ով կծառայեր որպես միջնորդ կառավարության և ԶԼՄ-ների միջև:
– Ինչպես արդեն ասացիք, դուք եղել եք Մինսկի խմբի միջնորդներից մեկը Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործում: Ի՞նչ եք կարծում, ազդում է արդյոք ադրբեջանա-հայկական հակամարտությունը Վրաստանում հայերի և ադրբեջանցիների ինտեգրմանը և հարաբերություններին:
Սա շատ հետաքրքիր հարց է, և իհարկե, ես փորձագետ չեմ, և սա իմ առաջին այցելությունն է, բայց ես կարծում եմ, որ այստեղ առկա է շատ հանդուրժողական և լավ փոխհարաբերություններ հայերի և ադրբեջանցիների միջև: Գուցե դա չի համապատասխանում իրականությանը, բայց ես գիտեմ, որ կա սարսափելի թշնամանք Երևանի և Բաքվի միջև: Այն ավելի վատ է, քան կաթոլիկների և բողոքականների միջև, կամ Հյուսիսային Իռլանդիայի և Մեծ Բրիտանիայի կամ հրեաների և պաղեստինցիների միջև Իսրայելում, կամ թուրքերի և հույների, այն ավելի վատ է: Բայց այստեղ Վրաստանում, կարծում եմ, որ քիչ թե շատ նորմալ հաղորդակցություն կա համայնքների միջև: Գուցե ես միամիտ, բայց …
– Ի՞նչ եք կարծում, որքանով է հավանական հակամարտության էսկալացիան, և դրանում դեռ նաև երրորդ կողմի ներգրավվածությունը:
Ամենակարևորն այն է, որ չլինի պատերազմ: Որովհետեւ, եթե լինի պատերազմ ապա շատ դժվար է կանխատեսել, թե ինչ տեղի կունենա, և ինչպես այն կազդի Վրաստանին: Սակայն ամենակարևորը, իմ կարծիքով, ոչ Հայաստանի և ոչ էլ Ադրբեջանի շահերից չի բխում սկսել պատերազմ: Երկուսն էլ, ցավոք շահ են փնտրում: Դա լավ չէ, քանի որ մարդիկ են մահանում, երիտասարդներ են մահանում այնտեղ: Բայց սա պատերազմ չէ: Ես չեմ կարծում, որ Բաքուն ցանկանում է պատերազմել: Քանի որ նրանք գիտեն, որ այդ պատերազմը կոչնչացնի իրենց տնտեսությունը: Հայերը չեն ուզում պատերազմ: Ինչու է այս պրոցեսում կարևոր Մինսկի խումբը: Քանի որ այս խմբի շնորհիվ կա երկխոսություն Երևանի և Բաքվի միջև: Ես կցանկանայի որ լիներ ավելի շատ երկխոսություն, բայց նրանք խոսում են միմյանց հետ արտգործնախարարների մակարդակով:
– Այնուամենայնիվ Մինսկի խումբը և երկխոսությունը այս համատեքստում համարվում են պասիվ և չգործող:
Այո, այն պատճառների շնորհիվ որ կողմերը իրենք չեն ցանկանում լուծել հակամարտությունը, այնտեղ կա շատ քիչ առաջընթաց հակամարտության լուծման համար, բայց միևնույն ժամանակ Մինսկի խումբը կարևոր է այն պատճառով, որ սա միակ ճանապարհն է պատերազմը կանխելու:
Քրիստինե Մարաբյան
