Դեկտեմբերի վերջին խոպանչիների մեծ մասը վերադառնում է տուն՝ վաստակած գումարը բերելով արտերկիր։ Նրանք պատրաստվում են ամանորյա շքեղ տոնակատարության, նույնիսկ եթե այդ միջոցները հազիվ են բավարարում տոնի մի քանի օրվա համար։ Վերջին երեք տարիների ընթացքում ռուբլու ցածր փոխարժեքը զգալիորեն նվազեցրել է խոպանչիների եկամուտը, սակայն շատերն իրենց վիճակին դեռ այլընտրանք չեն տեսնում։
Տարեսկզբին Ախալքալաքի մունիցիպալիտետի բնակչության արական հատվածը մեկնում է այլ երկրներ աշխատանքի, ճնշող մեծամասնությունը մեկնում է Ռուսաստանի Դաշնություն։ Ո՛չ պատերազմը, որը շարունակվում է շուրջ երեք տարի, ո՛չ Ռուսաստանում տնտեսական անկումը, ո՛չ էլ նույնիսկ ռուսական ռուբլու ցածր գինը մարդկանց չխանգարեցին խոպանից (ինչպես ասում են Ջավախքում արտագնա աշխատանքը)։
Խոպանը հասկացություն է, որը Ջավախքում սկիզբ է առնում ԽՍՀՄ-ում կուսական հողերի յուրացման ժամանակներից։ Սակայն այն ժամանակ դա զանգվածային բնույթ չէր կրում, ինչպես ԽՍՀՄ փլուզումից հետո։ Հենց այդ ժամանակ էլ ձևավորվեց ջավախահայերի հիմնական սփյուռքը Ռուսաստանում։ Անցյալ դարի 80-90-ական թվականներից սկսված բնակչության արտահոսքն ու տնտեսական կախվածությունը շարունակվում է մինչ օրս։ Անկախության գրեթե 40 տարիների ընթացքում այստեղ իրավիճակը չի փոխվել. ջավախեցիները կա՛մ կարտոֆիլ են աճեցնում, որից ստացված եկամուտը հաճախ չի ծածկում արտադրության ծախսերը, կա՛մ, չնայած վերջին տարիների խնդիրներին, մեկնում են Ռուսաստան սեզոնային աշխատանքի։
2024 թվականի սկզբին, երբ խոպանչին գործի անցավ, 1000 ռուբլին արժեր 28-29 լարի։ Դեկտեմբերին, երբ Խոպանչին վերադարձավ Ռուսաստանից, 1000 ռուբլին արժեր 26-27 լարի։
«Մեծամասամբ երիտասարդներն են մեկնում, տղաները: Ինչքան էլ ցածր լինի, մենք, օրինակ, 10 000 լարի ենք կորցրել, քանի որ իմ տղան 750 հազար ռուբլի է աշխատել եկավ այստեղ և կորցրեց գնի տարբերությունը, բայց մենք դեռ կարողացանք յոլա գնալ: Այնտեղ մեր վաստակած գումարը գրեթե չի հերիքում, քանի որ ի հայտ են եկել բազմաթիվ ավանդույթներ, ադաթներ, և դրա վրա մեծ ծախսեր են արվեում։ Այստեղ խնդիրն այն է, որ ֆաբրիկաներ կամ գործարաններ չկան։ Նույնիսկ ոռոգման ջուր չկա, ցավալի է: Գյուղում էլ որ մնանք, ի՞նչ ենք անելու։ Արտաքինից թվում է, թե սա սովորություն է, բայց դա այդպես չէ: Ամբողջ բնակչությունը Ռուսաստանի տարբեր քաղաքներում է՝ Խաբարովսկ, Մոսկվա, Յարոսլավլ, Անապա, ամենքը ինչ-որ մի տեղ»,- ասում է Վաչիան գյուղի բնակիչ Մաքսիմ Ազատյանը։
Այս տարվա մայիսին Jnews-ն ուսումնասիրություն է անցկացրել՝ պարզելու, թե Ախալքալաքի ընտանիքների քանի տոկոսն է ապրում արտասահմանում վաստակած գումարով։ Ընդհանուր առմամբ Ախալքալաքի մունիցիպալիտետում ապրում է 51331 մարդ և 13100 տնտեսություն։ Ինչպես ցույց է տալիս Jnews-ի ուսումնասիրությունը, մունիցիպալիտետի ընտանիքների 57%-ում առնվազն մեկ հոգի մեկնում է արտագնա աշխատանքի, որն ընտանիքի եկամտի հիմնական աղբյուրն է։ Դա կազմում է 7432 մարդ, ովքեր մեկնում են արտագնա աշխատանքի։ (Jnews-ի ուսումնասիրությունը կարող է կողմնակալություն ունենալ, քանի որ տվյալները վերլուծվել են մունիցիպալիտետի յուրաքանչյուր բնակավայրում տեղեկություններ ունեցող մարդկանց հետ անձնական հարցազրույցների հիման վրա:)
Վերջին վեց տարիների ընթացքում տվյալները փոխվել են. արտասահմանում վաստակով ապրող ընտանիքների տոկոսը նվազել է, բայց դեռ գերազանցում է կեսը։ Համաձայն 2018 թվականին անցկացված Jnews-ի համանման հետազոտության՝ Ախալքալաքի մունիցիպալիտետի ընտանիքների 63%-ն ունեցել է սեզոնային աշխատանքային միգրանտներ։
Սակայն անփոփոխ է այն, որ «խոպանչիների» ճնշող մեծամասնությունը գնում է Ռուսաստան։ Jnews-ի ուսումնասիրության համաձայն՝ «խոպանչիների» 95,9%-ը մեկնում է Ռուսաստան՝ աշխատելու։
«Ես արդեն տարիքի մեջ եմ, չեմ կարող գնալ խոպան, բայց մեր ընտանիքից երկու հոգի մեկնում են Ռուսաստան: Եթե չգնաք Ռուսաստան, այստեղի բնակչությունը սոված կմնա: Բոլորը խոպանչիներ են այստեղ։ Մեր գյուղից մոտ 300 հոգի է մեկնում արտագնա աշխատանքի։ Մենք ունենք 1 հա 20 հար հողատարածք։ Ունենք նաև անասուններ, հորթեր։ Կարտոֆիլն արժե 50 թեթրի, սա գին չէ։ Փողն արագ սպառվում է: Բայց եթե գյուղում մնանք, ի՞նչ անենք։ Մեր գյուղից գնացել են այլ երկրներ՝ Գերմանիա, Շվեդիա, և ասում են, որ ավելի լավ է գնալ Մոսկվա աշխատելու, քան այնտեղ։ Եվրոպայում սնունդը թանկ է, ծխախոտը թանկ է, ամեն ինչ թանկ է, իսկ մենք, իհարկե, լեզուն էլ չգիտենք։ Սա նաև շատ կարևոր է, երբ դուք չգիտեք լեզուն: Բնակչությունը փորձում է այլընտրանք գտնել, բայց առայժմ չկա»,- ասում է Վաչիան գյուղի բնակիչ Լյովա Պողոսյանը։
Սակայն բնակիչների մեջ կան նաև այնպիսիք, ովքեր դադարել են մեկնել այլ երկրներ արտագնա աշխատանքի, քանի որ դա անարդյունավետ է եղել։
«Մի քանի տարի գնում էի Ռուսաստան աշխատելու, բայց վերջում դադարեցի: Գյուղից տղամարդիկ ինձ հետ աշխատում էին: Գյուղի բնակիչները հողամաս ու անասուն ունեն։ Իսկ ես քաղաքում եմ ապրում, ընտանիքս ապրում էր այն փողով, որը ես ուղարկում էի տարբեր կարիքների համար։ Եթե փող չուղարկեի, ընտանիքս սովից կմահանար։ Բայց գյուղերում նման խնդիր չկա, կարտոֆիլ, հացահատիկ, կաթնամթերք կա, որի համար վճարում են քաղաքի բնակիչները: Արդյունքում ես դատարկաձեռն էի գալիս։ Եթե փող չլինի, որը խոպանչին դրսից է բերում, շրջանն ուղղակի կմարի, մենք բոլորս սովից կմեռնենք»,- ասում է Ախալքալաքի բնակիչներից մեկը, ով ցանկացավ անանուն մնալ։
Աշխատանքային միգրացիան շարունակում է մնալ Ախալքալաքի մունիցիպալիտետի տնտեսության կենսական տարրը՝ չնայած դրա բացասական կողմերին և ռիսկերին: Խնդրի լուծումը պահանջում է տեղական տնտեսության զարգացում, աշխատատեղերի ստեղծում և ենթակառուցվածքների բարելավում, որպեսզի բնակիչները կարողանան մնալ շրջանում և ապահովել իրենց ընտանիքները:
