Լեռնային Ղարաբաղում քառօրյա պատերազմը ևս մեկ անգամ պարզ դարձրեց, որ ամեն «քնած» հակամարտություն երբևիցե «արթնանում է»: Այն մասին, թե ում կարող է լինել շահավետ այս հակամարտության «զարթոնքը», հակամարտության արտաքին բաղադրիչի մասին խոսում են տարբեր քաղաքագետներ Հայաստանից:
Հակամարտող կողմերի ռազմականացումը
Ըստ, Հայաստանի ազգային անվտանգության նախկին նախարար, քաղաքագետ Դավիթ Շահնազարյանի, սկսած մոտավորապես 2010 թ.-ից Ղարաբաղյան հակամարտության գոտում սկսվեց ամենահզոր ռազմականացումը: Հիմնական մատակարարը ըստ 2009-10թթ. պայմանագրի Ռուսաստանն էր:
«Պայմանագրի համաձայն, որն արդեն լրացել է և պատրաստ է նորը, Ռուսաստանն արդեն ավարտել է $ 5 մլրդ.-ի զինամթերքի մատակարարումը Ադրբեջանին, և ավելի քան մեկ միլիարդի զուտ հարձակողական զինատեսակներ: Միևնույն ժամանակ, Ռուսաստանը սկսել է ուժեղացնել իր ռազմական ներկայությունը Բաքվում: Անցյալ տարվա վերջ խորհրդարանի կողմից (խմբ. Ռուսաստան) արդեն հաստատվել էր վաճառել $ 200 մլն-ի զենք, իսկ ինքը Ռուսաստանը տվել էր այդ գումարը, որպես պարտք, բայց իրականում դա դեռ բավականին բարձր տոկոսադրույքներ էր: Այս պարտքի դիմաց Ռուսաստանը, Հայաստանին պետք է վաճառեր զենք, որոնք դեռ Հայաստան չեն հասել», – ասում է տարածաշրջանային ուսումնասիրությունների Կենտրոնի վերլուծաբան` Դավիթ Շահնազարյանը:
Հակամարտության կողմերին զինելով զբաղված է մի երկիր, որը միևնույն ժամանակ զբաղվում է խաղաղապահ գործունեությամբ:
«Ռուսաստանը, որը հանդիսանում է «peace maker» կամ Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման միջնորդ, երկու այլ երկրների հետ միասին, ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի մշտական անդամներ` Ֆրանսիայի և Միացյալ Նահանգների, որոնք ընդհանուր առմամբ, և օրենքով և այդ երկրների բարձրագույն քաղաքական ղեկավարության որոշմամբ հրաժարվում են ունենալ ցանկացած զինման գործաքներ հակամարտության կողմերի հետ: Ռուս պաշտոնյաների որոշ պաշտոնական բացատրությունները այն մասին, որ «մենք չենք վաճառի, ամերիկացիները կվաճառեն», – ոչ մի նման բան: Նրանց դա պարզապես արգելվում է: Ոչ տրամաբանական է, երբ միջնորդը ռազմականացնում է հակամարտության գոտին», – ասում է քաղաքական վերլուծաբան Դավիթ Շահնազարյանը:
Քաղաքագետը նաև պնդում է, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունում իր դերն է խաղում նաև Իսրայելը:
«Արաքսի ափին Իսրայելին ձեռնտու է ստեղծել լարվածության ուժեղ կետ, հյուսիսային Իրանի մոտ, Իրանի կողքին: Իսրայելը ունի մեծ ազդեցություն Ադրբեջանի վրա: Ադրբեջանի երկրորդ խոշորագույն մատակարարն է Իսրայելը: Մինչև վերջերս, ըստ իմ տեղեկությունների ունեին $ 2 մլրդ-ի պայմանագիր: Հենց, մի քանի օր առաջ Իսրայելի մամուլը շատ հետաքրքիր հոդված տպագրեց, ըստ որի` $ 5 մլրդ: Եթե չեմ շփոթում, ապրիլի 5-ին թե 7-ին, եղան 2 թռիչքներ ИЛ 76 Իսրայելից` Ադրբեջան: Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև զենքի անհավասարակշռությունը անընդհատ աճում է», – ասում է Դավիթ Շահնազարյանը:
Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ն, Թուրքիան և ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության մասին
Ըստ ՀՀ պաշտպանության նախկին նախարար, քաղաքագետ Վաղարշակ Հարությունյանի, ՌԴ-ին ոչ միայն ձեռնտու չէ հակամարտությունը Լեռնային Ղարաբաղում, այլև մյուս` հետխորհրդային տարածքի երկրներում:
«Նույնիսկ Ռուսաստանի ռազմական դոկտրինայիի մեջ ասվում է, որ ՌԴ-ի համար սպառնալիք են համարվում պարագծային հակամարտությունները, այլ երկրում: Որովհետև, այս հակամարտությունը կարող է տեղափոխվել պատերազմի իր սեփական տարածքում: Հակամարտությունները` Օսիայում, Աբխազիայում և Մերձդնեստրի, Ղարաբաղի և շատ այլ փոքրների: Ով է խաղաղություն սահմանել այդ հակամարտություններում` Ռուսաստանը: Միանշանակ: Ես մասնակից եմ եղել այդ բանակցություններին 94 թ.-ին, և կարող եմ մանրամասնորեն պատմել, թե ինչպես է դա եղել: Նրա շահերը կան, նա այստեղ ներկա կլինի և կպայքարի դրա համար, բայց նրան ձեռնտու է ունենալ խաղաղ միջավայր, որ այդ պայմաններում նա կկարողանա իր ազդեցությունը տարածել», – ասում է Վաղարշակ Հարությունյանը:
Ըստ վերլուծաբանի հակամարտությունները հալեցնում են այն երկրները, որոնք ցանկանում են դուրս մղել Ռուսաստանին տարածաշրջանից:
«Ցանկացած ռազմական գործողությունները, ցանկացած բաները գալիս են պետությունների տնտեսական կամ քաղաքական շահից, որոնք պայքարում են, որպեսզի դուրս մղեն այնտեղից Ռուսաստանին: Տարրական հարց, ում համար էին շահավետ հակամարտությունները Աբխազիայում և Հարավային Օսիայում: Քանի դեռ շարունակվում է հակամարտությունը Աբխազիայում և Հարավային Օսիայում, Հայաստանը, ամբողջ Անդրկովկասը կտրված են Ռուսասկանից: Չկա կապ, չկան տնտեսական հարաբերություններ, և անհնար է ապահովել կապը Ռուսաստանի հետ: Այս իրավիճակում, տնտեսությունը ստիպում է այդ երկրներին դիմել դեպի հարավ, դեպի Թուրքիան: Այդ իսկ պատճառով Ռուսաստանը բազմիցս փորձել է վերականգնել երկաթուղային ճանապարհը Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի միջոցով: Փորձելով խաղաղություն հաստատել այստեղ: Ինչքան ավելի ձգվեն այդ հակամարտությունները, այնքան ավելի Հայաստանը, Ադրբեջանը և Վրաստանը կհեռանան Ռուսաստանից», – ասում է Վաղարշակ Հարությունյանը:
Ըստ Դավիթ Շահնազարյանի, այն հարցում, որ Ադրբեջանն է սկսել ռազմական գործողություններ, Թուրքիան կապ չունի:
«Թուրքիան պարզապես պարտավոր է աջակցել Ադրբեջանին: Այս առումով Թուրքիան մտահոգված է, որ այժմ այնտեղ կմտցվեն ռուսական զորքեր: Սա համատեղ ադրբեջանա-ռուսական տանդեմ է: Հեռացեք այս կարծրատիպից, թեև դա շատ դժվար է անել, որ Հայաստանը հանդիսանում է Ռուսաստանի կցորդը, և Ադրբեջանը ընդհանրապես կցորդ չէ, որ Ադրբեջանը ունի ռազմավարական հարաբերություններ Թուրքիայի հետ: Դա այստեղ չի աշխատում, այլ հակառակը: Ռուսաստանը կարծում է, որ Հայաստանը գտնվում է իր գրպանում, և, ինչպես արդեն արվել է շատ անգամներ մեր պատմության ընթացքում, օգտագործում է այս փաստը, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության հետ կապված կազմակերպի այնպիսի քաոս, որ Արևմուտքից իրեն դիմեն` Ռուսաստանին, որպեսզի խաղաղություն հաստատի: Բարեբախտաբար, դա տեղի չունեցավ: Քանի որ հարձակումը պարզապես փլուզվեց: Մի քանի օր առաջ Սերժ Սարգսյանը հետ ուղարկեց Լավրովին դատարկ գրպաններով և երկուշաբթի Բլումբերգին տված իր հեղափոխական հարցազրույցում հայտարարեց, որ ռուս խաղաղապահների մասին զրույցը հիմքեր ունի, և որ ռուս խաղաղապահների մասին խոսք չի կարող լինել: Հաջորդ առավոտյան սկսվեց նոր սրում», – բացատրում է Դավիթ Շահնազարյանը:
Ըստ վերլուծաբանի, Առաջին հայկական տեղեկատվական պորտալի ru.1in.am-ի ռուսական ծառայության խմբագրի` Ռուբեն Մեհրաբյանի, գործընթացների վրա, որոնք տեղի են ունեցել ապրիլի սկզբին, ոչ պակաս կարևոր դեր է խաղացել Վաշինգտոնի Միջուկային գագաթաժողովը, որին ներկա էին և Սերժ Սարգսյանը և Իլհամ Ալիևը:
«ԱՄՆ կողմն իսկապես ուզում էր, որ այնտեղ տեղի ունենար երկկողմ հանդիպում: Հանդիպումը տեղի չունեցավ: Եվ չկայացավ Ալիևի հրաժարականի պատճառով: Ալիևը իր այս ծառայությունը հաջողությամբ վաճառեց Ռուսաստանին, քանի որ Մոսկվան շատ լարված էր այս առիթով: Մտածելով, որ ամերիկացիները այժմ իրենց կողմը կքաշեն բանակցային գործընթացը: Ալիևը դա թույլ չտվեց: Նա մի շատ հետաքրքիր առաջարկ ստացավ Միացյալ Նահանգներից: Առաջին հերթին քաղաքական հովանավորություն բոլոր էներգետիկ նախագծերի շրջանակներում` Հարավային էներգետիկ միջանցքի, իսկ դա միլիարդավոր դոլարներ է ապագա ներդրումներին: Սա ինչ-որ տեղ դրական է, բայց ինչ-որ տեղ էլ` բացասական: Նրան պարզ եղավ, որ սրանից ոչինչ պարզապես չի աշխատի, եթե պատերազմի վերսկսման երաշխիք չլինի: Իսկ երաշխավորումը նշանակում է ընդունել Մինսկի խմբի առաջարկը», – ասում է Ռուբեն Մեհրաբյանը:
Քրիստինե Մարաբյան
Հոդվածը պատրաստվել էր ՀԿ` Go Group Media-ի լրատվա-արշավախմբի շրջանակներում:
Լուսանկարը` Golos.ua–ի:
