Եվրամիություն Վրաստանի անդամակցության պայմաններից մեկն անկախ դատական համակարգն էր, սակայն հասարակության մեջ կասկածներ կան Վրաստանի դատարանների, այդ թվում՝ Սահմանադրական դատարանի իրական անկախության վերաբերյալ։
Շարունակվող բողոքի ակցիաները հանգեցրել են մասնակիցների, լրագրողների և ակտիվիստների բազմաթիվ ձերբակալությունների, տուգանքների և բանտարկությունների։ Կառավարությունը խստացնում է օրենքները, որոնք օգնում են իշխող կուսակցությանը ճնշել բողոքի շարժումը՝ փորձելով հսկայական տուգանքներով և ազատազրկումներով ազդել հասարակության ակտիվ հատվածի վրա։
Միևնույն ժամանակ, ողջ Վրաստանի դատարանները կասկածյալներին պատժում են մոտավորապես նույն կերպ՝ անհամաչափելի տարբեր հանցագործությունների համար: Այսպես, Ախալքալաքի բնակիչ Գ.Ա.-ն Ախալքալաքի մունիցիպալիտետի բնակչի սպանության համար դատապարտվել է 7 տարվա ազատազրկման, իսկ Ախալքալաքի մեկ այլ բնակիչ՝ Կ.Կ.-ն դատապարտվել է 5 տարվա ազատազրկման՝ զենք կրելու համար։ Նման դեպքերում դժգոհ են և՛ տուժող կողմը, և՛ ամբաստանյալը՝ ոմանց համար դատարանի որոշումները չափազանց կոշտ են թվում, ոմանց համար՝ չափազանց մեղմ։ Փաստաբան Անդրանիկ Մինասյանի խոսքով՝ հանցագործության համար ցանկացած պատժամիջոց սահմանվում է օրենքով:
«Եթե սա հանցագործություն է, ապա ինչ պատիժ է նախատեսված այդ զանցանքը կատարած անձի համար, սահմանված է Վրաստանի քրեական օրենսգրքով, ուստի պատժի չափը ի սկզբանե ամրագրված է հոդվածով, դատավորն, իհարկե, իրավունք ունի հաշվի առնել ծանրացնող կամ մեղմացնող հանգամանքները։ Օրինակ՝ անձը նախկինում դատապարտված եղե՞լ է, կամ հանցագործության պահին ինչպիսի՞ պայմաններ են եղել, անձը մենա՞կ է եղել, թե՞ ինչ-որ մեկի հետ, ի՞նչ դրդապատճառներ է ունեցել և այլն, համագործակցե՞լ է հետաքննության հետ, թե՞ ոչ, իր մեղքն ընդունո՞ւմ է, թե՞ ոչ։ Կան տարբեր հանգամանքներ, որոնք ծանրացնում կամ մեղմացնում են մեղքը: Եվ հաշվի առնելով մեղքի չափը՝ դատարանը պատիժ է սահմանում օրենքով սահմանված շրջանակներում։ Եթե հանցագործությունը նախատեսում է պատիժ 10-ից 15 տարի ժամկետով, օրինակ՝ 108 հոդվածով՝ սպանություն, ապա դատավորը կարող է սահմանել 10, 15 կամ 12 տարի և այլն։ Սա ընդհանուր ստանդարտ ընթացակարգ է, բայց կան հատուկ հոդվածներ, որտեղ դատավորն իրավունք ունի պատիժ նշանակելիս պայմանական դատապարտություն նշանակել, այսինքն՝ անձը կարող է պատիժը չկրել բանտում: Եվ, իհարկե, շատ հետաքրքիր ինստիտուտ է դատավարական համաձայնագիրը, որը կնքվում է դատախազության և մեղադրյալ կողմի միջև։ Սա այն դեպքում, եթե մեղադրյալը համագործակցում է հետաքննության հետ և ընդունում է իր մեղքը, դա հնարավոր է, ելնելով պետական քաղաքականությունից (այսպես կոչված՝ քրեական հետապնդման քաղաքականություն): Տվյալ դեպքում պատիժը կարող է նույնիսկ ավելի թեթև լինել այս հանցագործության հոդվածով սահմանվածից»,- ասում է նա։
Եթե նորմալ դեպքերում դատական համակարգի տրամաբանությունը հասկանալի է, թեև այստեղ էլ կան բացառություններ, ապա ձերբակալությունների և դրան հաջորդած պատժամիջոցների թվի վերջին աճը մեծամասնության կողմից ընկալվում է որպես քաղաքականապես զբաղված։ Վրաստանի դատական համակարգը լայնորեն համարվում է իշխող կուսակցության կողմից վերահսկվող, իսկ իրականացվող բարեփոխումները՝ ձախողման ենթակա։
Օրինակ՝ հունվարի 12-ին ձերբակալված «Բաթումելեբի» հրատարակության հիմնադիր Մզիա Ամաղլոբելիի գործը։ Նախաքննությունը շարունակվում է ոստիկանի վրա հարձակում գործելու հոդվածով։ Վրաստանի ՔՕ 353-րդ հոդվածի համաձայն՝ ոստիկանի վրա հարձակումը պատժվում է ազատազրկմամբ՝ 4-ից 7 տարի ժամկետով։ Մեղադրանքները բխում են Աջարիայի Բաթումի քաղաքի ոստիկանական բաժանմունքի ղեկավար Իրակլի Դգեբուաձեի վրա ենթադրյալ հարձակման հետևանքով, որի, ըստ դատախազի, դրդապատճառը եղել է «վրեժխնդրությունը»: Քաղաքական դրդապատճառներով գործերը վերջին շրջանում գերբեռնել են Վրաստանի դատարանները։ Բերման ենթարկվածների մեծ մասը կա՛մ նկատողություն է ստանում, կա՛մ հսկայական տուգանքներ։
«Վերցնենք վերջերս արդիական վարչական տուգանքը՝ կապված հավաքների, բողոքի ակցիաների, մանիֆեստների հետ, օրինակ՝ օրենքը 500 լարի տուգանք է սահմանել ապօրինաբար ճանապարհները փակելու համար: Հիմա այս տուգանքը մեծացել է և այժմ 5000 լարի է։ Այս օրենքը իրականում փաստացիորեն կապված է պետության բողոքների հետ։ Եթե խորհրդարանը օրենքում փոփոխություններ է կատարել, և պատժաչափը մեծացվել է: Այդպես է բոլոր երկրներում, խորհրդարանը կարող է խստացնել պատիժը կամ, ընդհակառակը, նվազեցնել այն, ինչպես կցանկանա և ինչ օրենք կուզի, կարող է ընդունել։ Եթե օրենքը չի խախտում Սահմանադրությունը, մարդու իրավունքները և այլն, ապա խորհրդարանը կարող է ընդունել ցանկացած օրենք։ Միակ խոչընդոտը, որ կա, երկրի Սահմանադրությունն է։ Սույն օրենքում նշված է, որ տուգանքը 500 լարիից դարձել է 5000 լարի, որը գրված է օրենքում։ Սա դատարանի կամ ոստիկանության անկախ որոշում չէ, դա գրված է օրենքում»,- պարզաբանում է փաստաբան Մինասյանը։
Իշխանությանը ձեռնտու օրենքների ընդունումը կարելի է կանխել միայն բազմաբևեռ խորհրդարանի կամ անկախ դատական համակարգի պայմաններում։
«Ինչպես ԱՄՆ-ում, մենք ևս ունենք համակարգ, որը կարող է դադարեցնել օրենքի ընդունումը: Նախ՝ վետո կիրառել կարող է նախագահը: Դա բացարձակ վետո չէ, բայց կարող է երկարացնել ժամանակը, բայց այն կարող է հաղթահարվել: Սա կոչվում է քաղաքական վետո, որպես քաղաքական վերահսկողություն։ Նախագահից բացի օրենքի գործողությունը կարող է կասեցնել Սահմանադրական դատարանը: Եթե խորհրդարանը քննարկման ժամանակ օրենքը սահմանադրական համարի, և խնդիրներ չլինեն, կարելի է տվյալ օրենքը վիճարկել ՍԴ-ում և պահանջել օրենքի կասեցում։ Եթե Սահմանադրական դատարանը որոշում է, որ օրենքը հակասում է Սահմանադրությանը, այն կորցնում է իր ուժը։ Այդ նպատակով Սահմանադրական դատարանը պետք է լինի անկախ մարմին։ Բայց հասարակությունը հարցեր ունի ինչպես Սահմանադրական դատարանի, այնպես էլ դատավորների, ինչպես նաև ընդհանուր առմամբ դատական համակարգի անկախության վերաբերյալ: Հարցերը շատ են»,- ասում է Անդրանիկ Մինասյանը։
Դատական իշխանության անկախությունը ոչ թե ուղղակի ֆորմալություն է, այլ մարդու իրավունքների պաշտպանության և երկրի ժողովրդավարական զարգացման հիմքը։ Երբ դատարանները դառնում են քաղաքական ճնշման գործիք, քաղաքացիները կորցնում են վստահությունը դատական համակարգի նկատմամբ և իրենց իրավունքները պաշտպանելու կարողությունը:
