Այս շաբաթ Վրաստանում սպասում են Սահմանադրական դատարանի «ճակատագրական» որոշմանը։ Ըստ էության, մինչ օգոստոսի 29-30-ը կայանալիք քննարկումը, դատարանը կքննարկի «Օտարերկրյա ազդեցության թափանցիկության մասին» օրենքի կասեցման հարցը, շատերը կասկածում են ոչ միայն Սահմանադրական դատարանի, այլ նաև ամբողջ դատական համակարգի կողմնակալության և վերահսկողության բացակայության վրա։
Վրաստանի դատական համակարգը վերջին տասնամյակների ընթացքում վերապրել է զգալի փոփոխություններ և բարեփոխումներ։ Այս փոփոխություններն ուղղված էին դատական համակարգի արդյունավետության, անկախության և թափանցիկության բարձրացմանը։ Վրաստանի դատական համակարգի հիմնական ասպեկտները և իրականացված հիմնական բարեփոխումները վերաբերում են դատական համակարգի կառուցվածքին:
• Սահմանադրական դատարան. քննում է սահմանադրական հարցերի և օրենքների և այլ իրավական ակտերի սահմանադրականության վերաբերյալ վեճեր:
• Գերագույն դատարան. քաղաքացիական, քրեական և վարչական գործերով բարձրագույն դատարանն է: Քննարկում է վճռաբեկ բողոքները և վերահսկողություն է իրականացնում ստորադաս դատարանների գործունեության նկատմամբ։
• Վերաքննիչ դատարան․ ապահովում է ստորադաս դատարանների կողմից որոշված գործերի վերանայումը և քաղաքացիական ու քրեական գործերով հայցերի քննությունը:
• Տեղական դատարան. բաժանված է քաղաքացիական, քրեական և վարչական դատարանների և քննում է առաջին ատյանի գործերը:
Դատական համակարգում բարեփոխումները սկսվել են 2004 թվականի «Վարդերի հեղափոխությունից» հետո, երբ Վրաստանում սկսվեցին ակտիվ բարեփոխումներ՝ միտված դատական համակարգը մաքրելու կոռուպցիայից և քաղաքական ազդեցությունից։ Այս բարեփոխման կարևոր մասն էր դատական համակարգի նորացումը և դատավորների անկախության ամրապնդումը։ Որակյալ կադրեր ներգրավելու և կոռուպցիան կանխելու նպատակով դատավորների աշխատավարձերը զգալիորեն բարձրացվել են և նրանց աշխատանքային պայմանները բարելավվել են։ Դատական համակարգի թափանցիկությունն ու անկախությունը բարձրացնելու նպատակով ստեղծվեցին նոր դատական մարմիններ, ինչպիսին է Դատավորների բարձրագույն խորհուրդը։ Արդյունավետությունն ու թափանցիկությունը բարելավելու նպատակով դատական համակարգում ժամանակակից տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ներդրում, ներառյալ՝ էլեկտրոնային գործերի և գործերի կառավարման ավտոմատացված համակարգերը: Ընդունվել են դատավորների նշանակման և ընտրության համակարգի կատարելագործման նոր ընթացակարգեր, որոնք բարձրացրել են դատական կորպուսի որակը։
Վրաստանն ակտիվորեն համագործակցում է միջազգային կազմակերպությունների հետ և բարձր գնահատականներ է ստանում դատական համակարգի բարեփոխմանն ուղղված ջանքերի համար։ Միջազգային զեկույցներում հաճախ են նշվում դրական փոփոխություններ դատական պրակտիկայում, թեև դրանցում ընդգծվում է նաև հետագա բարեփոխումների անհրաժեշտությունը: Չնայած հաջողություններին՝ Վրաստանի դատական համակարգը բախվում է որոշակի մարտահրավերների, ինչպիսիք են դատավորների անկախության հետագա ամրապնդման, կոռուպցիայի դեմ պայքարի և մարդու իրավունքների չափանիշների բարելավման անհրաժեշտությունը:
Այս բարեփոխումներն ու փոփոխությունները Վրաստանում ժողովրդավարության արդիականացման և հզորացման ավելի լայն գործընթացի մի մասն են։ Դատական համակարգի համակարգված կատարելագործումը շարունակում է մնալ օրենքի գերակայության զարգացման և քաղաքացիների իրավունքների ու ազատությունների ապահովման հիմնական ասպեկտը։ «Ռոնդելի» հիմնադրամի փորձագետ Կախա Գոգոլաշվիլիի կարծիքով՝ արդյունքում ամբողջ իշխանությունը, այդ թվում՝ դատական համակարգը, համակենտրոնացած է մի խումբ մարդկանց ձեռքում, որոնք կենտրոնացած են մեկ անձի շուրջ։ Այս պայմաններում անհնար է արդար դատավարություն ակնկալել։
«Ժողովրդավարության հիմնական սկզբունքը իշխանությունների բաժանումն է։ Դատարանը պետք է անկախ լինի իշխանության ցանկացած այլ մասից կամ ճյուղից։ Նույն կերպ և՝ Սահմանադրական դատարանը, այլ ոչ միայն Գերագույն դատարանը կամ որևէ այլ դատարան։ Արդարադատության համակարգը պետք է լինի լիովին անկախ: Սա առանձին իշխանություն է։ Այս առումով «Վրացական երազանքը» ստեղծել է ինչ-որ կենտրոնացված պետություն։ Որտեղ իշխանությունն ամբողջությամբ կենտրոնացած է մեկ մարդու ձեռքում։ Կարելի է ասել նաև մարդկանց խմբեր, քանի որ ես նրանց նույնիսկ կուսակցություն չէի անվանի։ «Վրացական երազանք» կոչվող խումբը վերահսկում է բոլոր պետական մարմինները։ Բարեփոխումները, որոնք անց են կացվել, գործնականում չեն հասցվել մինչ ավարտ: Բարեփոխումները չեն իրականացվել»,- ասում է Կախա Գոգոլաշվիլին։
