JNEWS-ը զրուցել է COVID-19-ով պայմանավորված ճգնաժամի հետ կապված տնտեսական իրավիճակի, պարենային ապրանքների գների աճի և լարիի արժեզրկման և շատ ավելին Ռոնդելի հիմնադրամի տնտեսագիտության փորձագետ և քաղաքագետ Վալերի Չեչելաշվիլիի հետ։
Հաշվի առնելով, որ համաճարակը չի նահանջում, ինչպիսի՞ն է այժմ Վրաստանի տնտեսությունը։
Երկրի խնդիրները կարելի է խմբավորել երկու մեծ մասի. Բուն տնտեսության զարգացման հետ կապված մեկ խնդիր կա, քանի որ վերջին 9 տարիների ընթացքում, ցավոք, մեր համախառն ներքին արտադրանքը մնացել է նույն մակարդակի վրա՝ 16 միլիարդ դոլարի սահմաններում։ Այս 16 միլիարդ դոլարն ունեինք 2012-ին, մի փոքր ավելի քիչ՝ 2020-ին։ Հետևաբար, սա ստագնացիա է, սա նշանակում է, որ սկզբունքորեն տնտեսական զարգացում չկա՝ դրանից բխող բոլոր հետևանքներով և հանգամանքներով։ Սա գործոնների ներքին խումբ է: Գործոնների արտաքին խումբը կապված է այն բանի հետ, որ մեր ուղղակի օտարերկրյա ներդրումները կտրուկ նվազել են։ Դա տեղի է ունեցել նույնիսկ համաճարակից առաջ՝ 2018 թվականին, իսկ հետո համաճարակն իր հետքն է թողել դրա վրա, և այժմ դրանք աղետալի ցածր մակարդակի վրա են։ Համեմատության համար, օրինակ, կարող ենք ասել, որ այս տարվա հոկտեմբերին մեր քաղաքացիների, ովքեր տնտեսական միգրանտներ են և աշխատում են արտերկրում, ուղիղ տրանսֆերտները կազմել են մոտ 200 միլիոն դոլար։ Իսկ այս 200 մլն դոլարը ավելին է, քան եռամսյա օտարերկրյա ուղղակի ներդրումները։ Սա մի իրավիճակ է, որը կարելի է անվանել դրամատիկ։ Որովհետև այսօր փոքր շուկա ունեցող պետությունները, ինչպիսինն է Վրաստանը, կախված են օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներից։ Այս տարի, հավանաբար, կլինի աճ, քանի որ նախորդ տարի համաճարակի պատճառով շատ լուրջ անկում կար, բայց գործնականում այն կհասնի 2019 տարվա մակարդակին։ Ուստի տնտեսության մեջ լուրջ բեկումների մասին դեռ պետք չէ խոսել։
Թուրքական լիրայի փոխարժեքը նվազում է՝ հաշվի առնելով, որ վրացական տնտեսությունը կախված է թուրքականից, կարո՞ղ ենք ենթադրել, որ վրացական լարիի փոխարժեքը նույնպես անկում կունենա։
Լիրան նվազում է, Թուրքիան մեր թիվ 1 առևտրային գործընկերն է, և դա շատ ավելի շատ է ներմուծման, քան արտահանման համար։ Թուրքիայի հետ մենք ունենք առևտրի խրոնիկ դեֆիցիտ, ուստի լիրայի անկումը կարող է որոշակի ազդեցություն ունենալ լարիի վրա, բայց ընդհանուր առմամբ Վրաստանի համար ամենամեծ ռիսկը արտաքին առևտրի խրոնիկ դեֆիցիտն է, որը կազմում է մոտ 40% ամբողջ արտաքին շրջանառության մեջ, բայց դա նշանակում է, որ 12 միլիարդ ապրանքաշրջանառության դեպքում 3 միլիարդը արտահանումն է, մնացածը՝ ներմուծումը։ Հետևաբար, այս խրոնիկ դեֆիցիտը հիմնական մակրոտնտեսական խնդիրն է, որը փոխհատուցվել է պայմանավորված մի քանի գործոններով, առաջին հերթին դա տրանզիտից ստացվող մուտքերն են, որոնք կտրուկ նվազել են, զբոսաշրջությունից ստացված մուտքերը, որոնք կտրուկ նվազել են, ուղղակի օտարերկրյա ներդրումների հետ կապված մուտքերը, որոնք նույնպես կտրուկ նվազել են։ Այս ֆոնի վրա միակ լուսավոր կետը մեր աշխատանքային միգրանտների տրանսֆերտներն են, որոնք վերջին շրջանում զգալիորեն աճել են, միայն հոկտեմբերին եղել է մոտ 206 մլն դոլար։ Ընդհանուր առմամբ, այն կարող է հասնել ինչ-որ տեղ 1 միլիարդ 200 միլիոնի` տարեկան 1 միլիարդ 300 միլիոնի: Սա շատ լուրջ նշանակալի ցուցանիշ է, բայց այլ պարամետրերով մենք հետ ենք մնում՝ ինչ-որ տեղ օբյեկտիվ, ինչ-որ տեղ սուբյեկտիվ պատճառներով։ Ընդհանուր առմամբ, կարծում եմ, որ ապագայում պետք է ակնկալել գնաճ և պատրաստ լինել նրան, որ լարիի փոխարժեքը նույնպես կնվազի։
Վերջին շրջանում գրեթե բոլոր ապրանքների, այդ թվում՝ սննդամթերքի, վառելիքի թանկացումներ են նկատվում։ Արդյո՞ք առաջիկայում գների է՛լ ավելի բարձրացում է սպասվում։
Նախ՝ թանկացան, որովհետեւ համաշխարհային շուկայում բարձրացան, մասնավորապես՝ վառելիքի գները, դա արտահայտվեց երկրի ներսում վառելիքի թանկացմամբ։ Իսկ սա ցանկացած ապրանքի գնի բաղկացուցիչն է, քանի որ վառելիքը տրանսպորտ է, իսկ տրանսպորտն անհրաժեշտ է ցանկացած ապրանք սպառողի համար նշանակետ հասցնելու համար։ Հետեւաբար, դա զարմանալի չէ: Բայց մյուս կողմից՝ տնտեսությունը, այսպես ասած, լճանում է, չկա դինամիկա, չկա եկամուտ, և այս ֆոնին թանկանում է։ Դժվարանում եմ ասել, թե ինչպես դա տեղի կունենա ապագայում, բայց, սկզբունքորեն, գներն այնքան բարձր մակարդակի վրա են, երբ այն պարզապես չի կարողանում հաղթահարել սպառողների պահանջարկը, մարդիկ չունեն այն գումարը, որ վճարեն։ Սկզբունքորեն կարծում եմ, որ թանկացումներն այստեղ էլ են մոտենում գագաթնակետին։ Ինչպիսին էլ լինեն գները, եթե սպառողը պատրաստ չէ վճարել այս գներով, ապա նրանք պարզապես ֆիզիկապես չեն կարող ավելի աճել։ Հետևաբար, մենք ինչ-որ տեղ այն վիճակում ենք, որ ես չեմ տեսնում, որ փոփոխություններ լինեն, քանի որ այս տարի լուրջ թանկացում է եղել։ Ուստի կարծում եմ, որ ապագայում մեզ թայմաութ է սպասվում։
Վալերի Չեչելաշվիլին 2016 թվականից Վրաստանի ռազմավարական և միջազգային հետազոտությունների հիմնադրամի ավագ գիտաշխատող է։ Դիվանագետ՝ 1989 թվականի հոկտեմբերից։ Վրաստանի արտաքին գործերի նախարարությունում զբաղեցրել է տարբեր պաշտոններ՝ երկրորդ քարտուղարից մինչև արտաքին գործերի փոխնախարար (1998-2000 թթ.)։ 2005 թվականին եղել է ֆինանսների նախարար, իսկ 2005-2007 թվականներին՝ արտաքին գործերի նախարարի առաջին տեղակալ։ Եղել է դեսպան Ուկրաինայում (1994-1998թթ.), ՌԴ-ում (2004-2005թթ.): Սևծովյան տնտեսական համագործակցության գլխավոր քարտուղար: Իսկ Ժողովրդավարության և տնտեսական զարգացման կազմակերպության՝ գլխավոր քարտուղար է եղել (2007 – 2016 թթ.):
