Տարեցտարի ավելանում է ֆիզիկական և մտավոր արատներով երեխաների թիվը։ Թեև Ախալքալաքում նման երեխաների համար հասարակության մեջ ինտեգրվելու, անկախանալու, կրթություն ստանալու հնարավորություն չկա։ Հատուկ կարիքներ ունեցող երեխաների ծնողների համար ևս օգնություն չկա, ովքեր հաճախ հոգեբանորեն բախվում են երեխային դաստիարակելու և զարգացնելու դժվարություններին:
Մեծ սենյակ, որի մի անկյունում սեղաններ են, աթոռներ, մյուսում՝ դաշնամուր… Սա Ջավախքում միակ Վերականգնողական կենտրոնն է, որը գործում է Սամցխե-Ջավախքի ՀԱԵ փոխանորդության ներքո, վերականգնողական կենտրոնի մասնաճյուղն է։ Ախալքալաքում կենտրոնը բացվել է 2010 թվականին, սակայն այս ընթացքում եղել են տարիներ, երբ կենտրոնը չի գործել ֆինանսական խնդիրների պատճառով։ Եթե 2016 թվականին, երբ Jnews-ը առաջին անգամ գրում էր կենտրոնի մասին, հաճախում էր 10 երեխա, ապա այժմ նրանց թիվը նվազել է ավելի քան կեսով։ Նրանցից շատերին, ովքեր այն ժամանակ հաճախում էին վերականգնողական կենտրոն, այժմ հաճախ կարելի է տեսնել Ախալքալաքի փողոցներում, նրանք մեծացել են և այժմ զբաղմունք չունեն:
Սեղանին գունավոր թղթեր են դրված, կոճակներ, սոսինձ… 10 տարեկանից բարձր 3 աղջիկներ թղթից ծաղկեփնջեր են պատրաստում կանանց միամսյակին, դրանում նրանց օգնում են երկու հոգի, ովքեր այստեղ են սահմանափակ ֆիզիկական հնարավորություններ ունեցող երեխաների միակ վայրի ստեղծումից ի վեր։ Կենտրոնը երեխաներին ընդունում է շաբաթական երկու օր՝ 3 ժամով։ Վերականգնողական կենտրոն է հաճախում 4 երեխա, թեպետ և ոչ անընդհատ, 1 տղա և 3 աղջիկ։ Ֆելիքսն ու Վարսենիկը անբաժան են՝ կենտրոնի բացման առաջին իսկ օրերից նրանք դասերի են հաճախում։ Երբ Ֆելիքսը բացակայում է, կամակորություն է անում 21-ամյա Վարսենիկը։ Մյուս երկու աղջիկները՝ 16-ամյա Լենան և 12-ամյա Մանյան, ընկերություն են անում միմյանց հետ։ Նրանք միասին սովորել են Ախալցիխեի 7-րդ մասնագիտացված գիշերօթիկ դպրոցում։
Այս կենտրոնը գործում է նրա համար, որ սահմանափակ կարողություն ունեցող երեխաները կարողանան զբաղվել արտ-թերապիայով, հիմնականում խեցեգործությամբ, կերամիկայով, թաղիքով աշխատանքով, բազմագույն թղթերով: Ուսուցչուհիներ Ռուզաննա Երեմյանն ու Երանուհի Մակարյանը խաղում են երեխաների հետ՝ առողջ ապրելակերպ պահպանելու համար։ Այստեղ երեխաները նաև բանաստեղծություններ են սովորում, մասնակցում միջոցառումներին և նրանց համար ինտեգրման դասեր են անցկացնում, ինչը նշանակում է, որ տարբեր դպրոցների երեխաները շփվում են կենտրոնի սաների հետ քաղաքացիական դաստիարակության դասերի շրջանակներում:
Ռուզաննա Երեմյանը, բացի Վերականգնողական կենտրոնում երեխաների հետ աշխատելուց, աշխատում է նաև հանրակրթական, հանրային դպրոցում որպես ուսուցչուհի՝ քաղաքացիական կրթության ուսուցիչ։ Նրա կարծիքով՝ ծնողները հաճախ խուսափում են սահմանափակ կարողություն ունեցող երեխաներին հասարակություն դուրս բերելուց։ Բայց բացի այդ, նրանց այստեղ ինչ-որ տեղ տանել հնարավոր է։
«Այս ամենը բավարար չէ երեխաների ինտեգրման համար։ Դրա համար նրանք նույնպես պետք է շատ աշխատանք տանեն ծնողների հետ։ Շաբաթական երկու օրը՝ 3 ժամով բավարար չէ։ Նման երեխաներին ծնողները պետք է տանն առաջադրանքներ տան և դուրս հանեն հասարակության մեջ: Իհարկե, մեր միջավայրի համար դա մի փոքր անընդունելի է, չգիտեմ ինչու: Այն դպրոցում, որտեղ ես դասավանդում եմ, կա մի երեխա, ով սովորում է 12-րդ դասարանում, նա ունի ՄՈւԿ-ի թեթև ձևը, մյուս երեխաները շատ են օգնում նրան: Նրանք նրան բարձրացնում են աստիճաններով և այլն: Եթե երեխաների հետ աշխատեն, կարծում եմ, որ նրանք կդադարեն վատ վերաբերվել նրանց: Տարեցտարի ֆիզիկական և մտավոր արատներով երեխաներն ավելի են շատանում: Կար ժամանակ, երբ տոնական օրերին երեխաները նվերներ էին ստանում տեղական իշխանություններից, բայց վերջին 5-6 տարիներին ոչինչ չեն ստացել: Կենտրոնը մունիցիպալ բյուջեից ոչինչ չի ստանում»,- ասում է Ռուզաննա Երեմյանը։
Ախալքալաքի մունիցիպալիտետում, ըստ քաղաքապետարանի Սոցիալական ծառայության տվյալների, ապրում է 120 երեխա՝ տարբեր մտավոր և ֆիզիկական առանձնահատկություններով։ Դեռ 2016 թվականին սահմանափակ կարողություն ունեցող երեխաների թիվը 61 էր։ Ախալքալաքի մունիցիպալիտետի բյուջեի սոցիալական ծրագրում հաշվի են առնվել մի քանի կետեր, որոնք վերաբերում են սահմանափակ կարողություն ունեցող անձանց, օրինակ՝ տարեկան 500 լարիի չափով միանվագ օգնությունը, կամ դրամական օգնությունը վճարովի կրթության, հուղարկավորության, դեղորայքի համար: Բյուջեում կա նաև կետ, ըստ որի Ախալքալաքի մունիցիպալիտետն ամեն տարի 4000 լարի է հատկացնում սահմանափակ կարողություն ունեցող անձանց գեղարվեստական միջոցառումներին մասնակցելու համար։ Մինչդեռ Ախալքալաքի մունիցիպալիտետում տարբեր ախտորոշումներով երեխաները դժվարանում են անգամ դպրոց հաճախել:
Որպեսզի մտավոր և ֆիզիկական սահմանափակ կարողություն ունեցող երեխաները գոնե որոշակի կրթություն ստանան, Ախալքալաքի մունիցիպալիտետում գնում են Ախալցիխեի գիշերօթիկ դպրոցում սովորելու, որտեղ մնում են շաբաթը 5 օր։ Հատուկ մեքենան երկուշաբթի երեխաներին տանում է և մինչև շաբաթավերջ նրանց տուն բերում։ Մունիցիպալիտետից այս դպրոց է հաճախում 5 երեխա։
«Աղջիկս դպրոց է գնում Ախալցիխեում՝ սա հատուկ դպրոց է, 9 դասարան: Նա սովորում է այնտեղ 6 տարի: Առաջին անգամ, երբ Մանյային ուղարկեցի 5-րդ դպրոց, նրանք լոգոպեդ ունեին: Ինձ նրանք ասացին, որ շաբաթը երկու անգամ է գնալու, բայց ես ստիպված էի երեխային գյուղից բերել, հետո տնօրենն ինձ պատմեց Ախալցիխեի այս դպրոցի մասին, շատ ծնողներ չեն զբաղվում նման երեխաներով, ես ճանաչում էի մի ծնողի, ով երեխային ինձ հետ բերում էր լոգոպեդի մոտ: Նա ասաց՝ ավելի լավ է երեխան չխոսի, բայց ես էլ չեմ կարող բերել»,- պատմում է երեխայի ծնողը՝ հավելելով, որ դուստրը գրում և կարդում է վրացերեն։
Նրա խոսքով, շատ դժվար է ճգնաժամային իրավիճակներում, երբ ծնողը չգիտի ինչպես իրեն պահի, կամ գիտի, բայց ուժը չի հերիքում։
«Նման երեխաներն ագրեսիվ են, ագրեսիան թույլ չի տալիս սովորական կյանքով ապրել: Երբ ես նրան նախատում եմ, նա կծում է ինձ, երբեմն՝ մինչ կապտուկների աստիճանի: Գիշերօթիկ դպրոցում երեխաների մեջ նման խնդիրներ չկան, բայց այստեղ նրան այլ կերպ են վերաբերվում: Ախալքալաքում դեռ չեն հասկանում, թե ինչպես իրենց պահեն: Նրա պաշտպանողական ռեակցիան ագրեսիան է, նա նյարդայնանում է, երբ մարդիկ իրեն չեն հասկանում: Նա ուզում է գալ Թեմի կենտրոն, նա իրեն շատ լավ է զգում այստեղ»,- ասում է նա։
«Հատուկ» երեխաներ ունեցող ծնողների կյանքը պտտվում է նրանց շուրջ: Շատերն ընկնում են հուսահատության մեջ և հանձնվում, իսկ մյուսները մինչև վերջ պայքարում են իրենց երեխաների ցանկացած զարգացման համար: Բայց բոլորին մի հարց է հուզում. «Ինչ կլինի իմ երեխայի հետ ինձանից հետո»:
«Դու ուզում ես, որ նրանք մյուսների նման լինեն: Եթե նայում ես իրենց տարիքի երեխաներին ու համեմատում, շատ դժվար է: Ես երբ իմացա, որ երեխաս առանձնահատուկ է, նա ընդամենը 8 ամսական էր: Դա սթրես էր, ես սթրեսի մեջ եմ ապրում մինչև այսօր: Մենք հնարավորություն չունենք երեխաներին ինչ-որ բան տալու։ Ոչինչ չկա, միայն այս կենտրոնը։ Աղջիկս Ախալցիխեում դպրոց էր գնում, բայց նա արդեն մեծացել է և մեկ տարի է չի գնացել այնտեղ։ Մենք նրան ուղարկել ենք այս դպրոց 6-րդ դասարանից, 3 տարի հաճախել է: Նա այնքան էլ ագրեսիվ չէ, բայց երբ նա չի ուզում, չի անում: Մի պահ կարող է կորցնել ինքնատիրապետումը և չլսել, կարող է դուռը շրխկացնել , բայց մեկ կամ կես ժամ հետո նա կհանգստանա և կհամաձայնի անել այն, ինչը մերժել էր։ Գրկախառնվում է։ Չգիտեմ՝ ինչ է սպասվում նրան։ Քանի դեռ մենք ողջ ենք, բայց երբ մեռնենք, չգիտեմ՝ ինչ կլինի։ Ամեն ինչ շատ դժվար է»,- պատմում է երկրորդ երեխայի մայրը։
Հատուկ կարիքներով երեխաների ծնողները պետք է ինքնուրույն հաղթահարեն սթրեսը, հոգնածությունը, ընկճախտն ու անհանգստությունը: Ընդհանրապես, հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց համար դժվար է, բայց հատկապես դժվար է, եթե հնարավորությունները սահմանափակ են, և դու գտնվում ես մի հասարակության մեջ, որտեղ ընդունված չէ խոստովանել, որ քո երեխան հիվանդ է։ Որտեղ ոչինչ հարմարեցված չէ սայլակով տեղաշարժվող երեխաների համար: Որտեղ չկան վայրեր, որտեղ նրանք կարող էին գոնե ինչ-որ մասնագիտության տիրանալ, չկան այնպիսի վայրեր, որտեղ նրանք կարող են ստանալ որակավորված օգնություն, լինել ինքնուրույն և աշխատել:
Հոգեբան Հասմիկ Քեյանի կարծիքով` մտավոր կամ ֆիզիկական խնդիրներ ունեցող երեխաները կարող են ինքնաիրացում ցուցաբերել հասարակության մեջ, սակայն կարող են բախվել տարբեր խնդիրների և մարտահրավերների.
Հոգեբանը նշում է նաև այն խնդիրները, որոնց բախվում են հատուկ կարիքներով երեխաների ծնողները, ինչպես նաև նշում է, որ հնարավորություններ կան նրանց օգնելու։
«Գոյություն ունի մասնագիտացված հոգեբանական օգնություն ծնողների համար, որոնց երեխաները ծնվում են մտավոր կամ ֆիզիկական խնդիրներով: Այս օգնությունը կարող է ներառել խորհրդատվություն, աջակցություն և խորհուրդներ երեխաների խնամքի վերաբերյալ, ինչպես նաև օգնել ընդունելու նոր իրականությունը և կառավարել հուզական սթրեսը: Հոգեբաններն ու հոգեբույժները կարող են օգնել ծնողներին սովորել, ինչպես արդյունավետ կերպով շփվել իրենց երեխայի հետ, զարգացնել ինքնախնամքի ռազմավարություններ և սովորել, թե ինչպես արդյունավետ կերպով հաղթահարել վախի, վշտի և տագնապի զգացումները: Օրինակ՝ հոգեբանական աջակցությունը կարող է ներառել խորհրդատվություն՝ հաղթահարելու մեղքի և սթրեսի զգացումը՝ կապված երեխայի խնդրի հնարավոր պատճառների հետ: Խորհուրդներ երեխայի համար տանը և հասարակությունում աջակցող միջավայրի վերաբերյալ, նաև նոր իրականությունն ընդունելու և հարմարվելու առումով՝ հաշվի առնելով երեխայի զարգացման կարիքները: Օգնություն՝ ծնողների համար ռեսուրսներ և օժանդակ խմբեր գտնելու առումով, որտեղ նրանք կարող են կիսվել փորձով և ստանալ աջակցություն նմանատիպ մարտահրավերների առջև կանգնած այլ ընտանիքների կողմից»,- ասում է հոգեբան Հասմիկ Քեյանը։
Ախալքալաքում 120 երեխա և նրանց ծնողներն ամեն օր բախվում են վերը նշված բոլոր խնդիրների հետ, իսկ նրանց օգնելու հնարավորություններն այստեղ նվազագույն են կամ բացակայում են։
