Իլհամ Ալիևը 5-րդ անգամ անընդմեջ հաղթեց Ադրբեջանում կայացած արտահերթ ընտրություններում։ Եթե Հարավային Կովկասի այլ երկրներում փոխվում է իշխանությունը, փոխվում է արտաքին քաղաքականության ուղղությունը և վերաբերմունքը տարածաշրջանի այլ երկրների նկատմամբ, ապա Ադրբեջանի քաղաքականությունը կայուն թշնամական է Հայաստանի նկատմամբ և չեզոք բարեկամական՝ Վրաստանի նկատմամբ։ Վրաստանի և Հայաստանի փորձագետների կարծիքն այն մասին, թե ի՞նչ է փոխվելու Ալիևի և նրա կլանի կառավարման առաջիկա 7 տարիների ընթացքում և ի՞նչ փոփոխություններ են հնարավոր։
Ադրբեջանի գործող նախագահ Իլհամ Ալիևը հաղթել է արտահերթ ընտրություններում՝ փետրվարի 7-ին Ադրբեջանում կայացած արտահերթ նախագահական ընտրություններում հավաքելով ձայների 92,05%-ը։ Ընտրություններին մասնակցել է յոթ թեկնածու։ Իլհամ Ալիեւը կառավարում է Ադրբեջանը 2003 թվականի հոկտեմբերից, եւ հենց իր նախագահության 20-ամյակին զուգադիպեցրեց արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու որոշումը։ Ինչպես գրում է BBC-ն, «Ալիևի «հակառակորդները» իշխանամետ քաղաքական գործիչներն են, ովքեր նստում են խորհրդարանում և երբեք չեն քննադատում նախագահին, այլ ընդհակառակը, բանավեճերի ժամանակ բարձր են գնահատում նրա ձեռքբերումները, առաջին հերթին՝ տարածքային ամբողջականության վերականգնումը։ Իրական ընդդիմությունն ու ակտիվ քաղաքացիական հասարակությունը կա՛մ գտնվում են երկրից դուրս, կա՛մ փակված են բանտերում։
Ադրբեջան-Վրաստան
Փորձագետ քաղաքագետ, կոնֆլիկտաբան, Վրաստանի վերաինտեգրման նախկին նախարար Պաատա Զաքարեիշվիլին կարծում է, որ ընտրությունների արդյունքները սպասելի էին։
«Սա սպասելի էր, ամեն դեպքում, 90 տոկոսը կլիներ, կամ 70 տոկոսը կապ չունի, Ալիևը կպահպաներ իշխանությունը։ Այս իշխանությունով, որն Ադրբեջանում է, Վրաստանում և Հայաստանում շփման իրենց փորձն ունեն։ Հայաստանն ունի դժվար, դրամատիկ, իսկ Վրաստանն ունի բարեկամական ու ռազմավարական: Ամեն դեպքում, ոչինչ չի փոխվի: Ես չեմ կարծում, որ Ադրբեջանը կփոխի իր արտաքին քաղաքականությունը, համենայնդեպս, իր արտաքին քաղաքականությունը Հայաստանի ու Վրաստանի նկատմամբ, ամեն ինչ նույնը կմնա»,- ասում է նա։
Ըստ փորձագետի՝ գլխավորն այն է, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի հարաբերություններում կան պայմանավորվածություններ և խաղաղ հարաբերություններ։
«Սրանք իդեալական հարաբերություններ չեն լինի Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև, բայց ես հուսով եմ, որ ավելի առաջադեմ քայլեր կձեռնարկվեն խաղաղության ուղղությամբ, որպեսզի ռազմական գործողություններ չլինեն: Եվ մարդիկ չեն մահանա: Թեև կլինեն քաղաքական դժվարություններ, բայց բոլորն ունեն քաղաքական դժվարություններ, և դրանք պետք է լուծվեն բանակցությունների, համաձայնագրերի միջոցով: Երևանի և Բաքվի միջև բանակցությունները վճռորոշ պայմանավորվածություններ կլինեն Հարավային Կովկասում կայուն խաղաղության հաստատման համար: Սա պետք է հաշվի առնեն Ռուսաստանը, Անկարան, Թեհրանը, Բրյուսելը և Վաշինգտոնը: Բոլորը պետք է հաշվի նստեն նրա հետ, ինչի վերաբերյալ ազնվորեն և անկեղծորեն Երևանն ու Բաքուն կպայմանվորեն, էլ չեմ խոսում Թբիլիսիի մասին»։
Ադրբեջան-Հայաստան
Միջազգային հարաբերությունների և անվտանգության հայկական ինստիտուտի քաղաքական փորձագետ Դավիթ Ստեփանյանը կարծում է, որ Ադրբեջանում հնարավոր չէ իշխանափոխություն ակնկալել Լեռնային Ղարաբաղի ողբերգական իրադարձություններից հետո։
«Իլհամ Ալիևն իսկապես ընտրվելու բոլոր հնարավորություններն ուներ, Ղարաբաղում էթնիկ զտումներից հետո, երբ Ղարաբաղը փաստացի անցավ նրանց լիակատար վերահսկողության տակ, փաստորեն առանց հայերի, Ալիևը համարվում է հաղթող Ադրբեջանում, և, անկասկած, ադրբեջանցի ժողովուրդը քվեարկել է նրա օգտին։ Բայց նույնիսկ դա նրանց չխանգարեց կեղծիքներից, իսկ ընտրություններում կեղծիքներ եղան, այս մասին խոսում են այն սակավաթիվ ադրբեջանցի իրավապաշտպանները, ովքեր մնացել են ազատության մեջ»:
Դավիթ Ստեփանյանի կարծիքով՝ Ադրբեջանում իշխանությունը կարող է փոխվել միայն հեղաշրջման միջոցով.
«Ավելին, հեղաշրջումով միայն Արևմուտքն է շահագրգռված, քանի որ Ռուսաստանը շահագրգռված չէ հեղաշրջմամբ, Իլհամ Ալիևը «մեր մարդն է» համարվում, սա նրանց ձևակերպումն է։ Արևմուտքը շահագրգռված է Ալիևի հեռացմամբ, քանի որ վերջինս, հատկապես վերջերս բացահայտ անցել է Պուտինի ենթակայության տակ։ Եվ շատերն են խոսում այս ցուցանիշների մասին, օրինակ, ես ձեզ կասեմ վերջինը: Մինսկի խմբի համանախագահը Ռուսաստանից Հավայսը եկել էր Բաքու, նրան ընդունել էին բոլորը, այդ թվում՝ Ալիևը։ Վերջերս, երբ եկավ ԱՄՆ-ի համանախագահ Լյուիս Բոնոն, նա նույնիսկ Բաքու չգնաց, քանի որ հասկացրեցին, որ իր ներկայությունը Բաքվում անցանկալի է, նա չի ընդունում ՆԱՏՕ-ի ներկայացուցիչներին Հարավային Կովկասում, նա նույնպես եկել էր միայն Երևան: Հարավային Կովկասում Եվրամիության հատուկ ներկայացուցիչը նույնպես եկել էր միայն Երևան, այսինքն՝ մենք խոսում ենք այն մասին, որ այսօր Ալիևն իրեն նույնացնում է Պուտինի և Պուտինի քաղաքականության հետ, հետևաբար՝ Ալիեւից ազատվելու միակ միջոցը՝ հեղաշրջում կատարելն է՝ տվյալ դեպքում, ԱՄՆ-ի հովանավորությամբ: Ադրբեջանում իշխանափոխության այլ ճանապարհ բառացիորեն չկա»։
Բուն Հայաստանում Ադրբեջանի Ալիևի վերաբերմունքը հիմա շատերը թշնամական են գնահատում Հայաստանի նկատմամբ և Ռուսաստանին համարում են Ադրբեջանի մեղսակից։
«Ադրբեջանն այսօր ունի մեկ նպատակ՝ ոչնչացնել Հայաստանը որպես պետություն, Հայաստանը կախման մեջ գցել իրենից, Թուրքիայից և Ռուսաստանից: Չեմ կարծում, որ քանի դեռ Ալիևն է իշխանության, այդ քաղաքականությունը կարող է ինչ-որ կերպ փոխվել: Հայ թշնամու ներկայությունը սնում է ալիևյան ռեժիմին, նրան տալիս է երկարակեցություն: Ալիևը սնվում է արյունով։ Ահա այս տղաները, ովքեր զոհվեցին սահմանին (փետրվարի 12-ին) այն արյունն է, որով մեր ժողովուրդը վճարում է Ալիևի իշխանության գալու համար, ահա և վերջ: Հասկանալի է, որ վաղ, թե ուշ, հակամարտությունը կավարտվի: Այլ բան էլ կա, քանի դեռ Ալիևն է իշխանության, չեմ կարծում, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղ պայմանագիր կստորագրվի: Ալիևը վերահսկողություն ձեռք բերեց Ղարաբաղի նկատմամբ, նա արդեն 20 տարի ասում է, որ դա նրանց միակ նպատակն է, բայց շարունակում է սրացնել հակամարտությունը, ինչը նշանակում է, որ այլ պատճառներ կան: Ալիևը կարող է համաձայնվել խաղաղության պայմանագրին, եթե ԱՄՆ-ն ուժեղ ճնշում գործադրի նրա վրա, բայց դեռ ես նման ճնշումների համար նախադրյալներ չեմ տեսնում, ԱՄՆ-ը զբաղված է իր ընտրություններով։ Իրեն Ալիևին և Պուտինին, ով կանգնած է դրա ետևում, այս աշխարհը բացարձակապես պետք չէ»։
Թուրքիայի դերը հայ-ադրբեջանական հարաբերություններում, ըստ փորձագետի, ակտիվ չէ.
«Թուրքիան այժմ չի ազդում իրավիճակի վրա, քանի որ, առաջին հերթին, դա իրեն ձեռնտու չէ, և երկրորդը, այժմ Թուրքիան իր խնդիրներն ունի Արևմուտքի հետ, և Թուրքիան չի կարող իրեն թույլ տալ գնալ Արևմուտքի դեմ՝ աջակցելով Ադրբեջանին, որի հետևում այժմ կանգնած է Ռուսաստանը: Թուրքիան շրջում է ձեռքը պարզած՝ փորձելով ԱՄՀ-ից ստանալ 18 միլիարդ օգնության փաթեթը, որը նրանց խոստացել էին։ Թուրքիան քայլում է ձեռքը պարզած՝ փորձելով ստանալ ԱՄՀ-ից իրենց խոստացած 18 միլիարդ օգնության փաթեթը։ Թուրքիան այժմ այն վիճակում չէ, որ կարողանա որևէ ակտիվ դերակատարում ունենալ ։ Բայց այո, հայտարարությունների մակարդակով նա աջակցում է Բաքվին, թեև, անկասկած, Թուրքիային ձեռնտու չէ Ադրբեջանում Ռուսաստանի հզորացումը։ Սա նրանց ձեռնտու չէ»։