Բնակչությամբ և բնակավայրերի քանակով Սամցխե-Ջավախքի շրջանի ամենամեծ մունիցիպալիտետն Ախալքալաքն է, սակայն այս երկու գործոններն էլ բացարձակապես չեն ազդում մունիցիպալիտետի ծախսերի համար կենտրոնական բյուջեից ստացվող փոխանցումների վրա: Ինչպե՞ս է պետությունը բաշխում ֆինանսները շրջանների մասշտաբով, ի՞նչ չափանիշներով և ինչո՞ւ է ի վերջո նման պատկեր ստացվում՝ մանրամասները Jnews-ի նյութում։
«Ախալցիխեն մարզկենտրոն է», «Ախալցիխեն ավելին է ստանում, քանի որ այստեղ զբոսաշրջությունը զարգացած է», «Շրջանի նահանգապետարանը գտնվում է Ախալցիխեում» նման բազմաթիվ հիմնավորումներ են տալիս Ախալքալաքում, երբ քննարկում են, թե ինչո՞ւ է Ախալցիխեի բյուջեն ավելի մեծ, քան շրջանի մյուս մունիցիպալիտետներում։ Մեծ բյուջեն Ախալցիխեի մունիցիպալիտետին հնարավորություն է տալիս կարգի բերել և ասֆալտապատել գյուղեր տանող և ներգյուղական ճանապարհները։ Տրանսպորտով ապահովել մունիցիպալիտետը, լուծել բազմաթիվ այլ խնդիրներ, որոնք լուծելու համար Ախալքալաքի մունիցիպալիտետը միջոցներ չունի, վերջինս տարածքով և բնակչությամբ ավելի մեծ է, բյուջեն ավելի փոքր է, իսկ պայմանները, որոնց պարագայում ինչ-որ բան արվում է, կլիմայական, աշխարհագրական և այլ պատճառներով ավելի բարդ են:
Նախ պարզաբանենք, թե ի՞նչ եկամուտներից է բաղկացած մունիցիպալիտետի բյուջեն։ Տեղական ինքնակառավարման փորձագետ Դավիթ Լոսաբերիձեն կարծում է, որ մունիցիպալիտետներն իրենք չեն կարող իրենց ապահովել, հետևաբար պետությունը շրջաններին փոխանցումների տեսքով հնարավորություն է տալիս, մունիցիպալ բյուջեներում եկամուտների մեծ մասը (բացառությամբ Բորժոմիի) բաղկացած է ԱԱՀ–ից, փոխանցումները կենտրոնական բյուջեից (նույնանման է նախկին համահարթեցման փոխանցումին):
«Մունիցիպալիտետի սեփական եկամուտները գոյանում են գույքից (դրանք վարձավճարներն են, դրամահավաքները, տեղական տնտեսական գործունեությունը, մունիցիպալ կազմակերպություններից եկամուտները և այլն), բայց այս գումարը, իհարկե, բավարար չէ օրենքով նախատեսված գործառույթները կատարելու համար, ուստի վրացական կառավարությունը դրամական փոխանցում է նրանց տալիս՝ ԱԱՀ։ Ըստ Ինքնակառավարման Խարտիայի, Վրաստանի Սահմանադրության համաձայն՝ կենտրոնական կառավարությունը չի կարող պարտավորեցնել մունիցիպալիտետներին այնտեղ որևէ գործառույթ կատարել, նրանք կարող են «հրաման տալ» օրենքի համաձայն, բայց դրա համար, համապատասխանաբար, վճարել», – բացատրում է նա:
Ուսումնասիրելով Սամցխե-Ջավախքի շրջանի 6 մունիցիպալիտետների բյուջեները՝ կարելի է եզրակացնել, որ տեղական բյուջեի ամենամեծ եկամուտն ունի Ախալցիխեի մունիցիպալիտետը։
• բնակչությունը՝ 48 500 մարդ (ըստ 2014 թվականի մարդահամարի պաշտոնական տվյալների)
• բնակավայր՝ 47
• քաղաք՝ 2
Բյուջեի եկամուտների չափը կազմում է 29 698 400 լարի, որը բաղկացած է.
1. փոխանցումներ պետությունից՝ 27 346 900 լարի (ընդհանուր եկամտի 92%-ը)
2. դրամաշնորհներ՝ 365 000 լարի
3. այլ եկամուտներ՝ 1 986 500 լարի
Ըստ եկամուտների հաջորդ մունիցիպալիտետը Բորժոմիի մունիցիպալիտետն է։
• բնակչությունը՝ 31,400 բնակիչ (ըստ 2014 թվականի մարդահամարի պաշտոնական տվյալների)
• քաղաք՝ 1
• բնակավայր ՝ 36
• քաղաքային տիպի բնակավայր՝ 4
Մունիցիպալիտետի եկամուտը կազմում է 28 080 800 լարի։ Որը բաղկացած է.
1. պետական փոխանցում ԱԱՀ՝ 13,450,000 լարի (ընդհանուր եկամուտների 48%-ը)
2. դրամաշնորհներ՝ 380 000 լարի
3. այլ եկամուտներ՝ 14 250 800 լարի
Բորժոմիի մունիցիպալիտետի եկամուտների տարբերությունն այն է, որ եկամուտների մեծ մասը «այլ եկամուտներ» են՝ սեփական, որը ստացվում է մունիցիպալ սեփականությունից (գույքի եկամուտ՝ 8,854,300 լարի և վարձավճար՝ 8,354,300 և այլն)։
Դավիթ Լոսաբերիձեի խոսքով, մունիցիպալիտետներ ուղարկվող ԱԱՀ-ի չափը որոշելու որոշակի բանաձեւ կա: Ֆինանսների նախարարությունն ամեն տարի թարմացնում է այս բանաձևը և այն հաստատում որպես բյուջեի մաս։
«Ստացվում է, որ ԱԱՀ-ի մի մասը, օրինակ՝ ինչ-որ 10-րդ մասը, բաշխվում է մունիցիպալիտետների միջև: Մոնիթորինգի համար կենտրոնի համար սա հեշտ համակարգ է, բայց տեղում զարգացում չի ապահովում, ինչպես ճիշտ բաշխել, դա արդեն այլ հարց է», – ասում է մասնագետը։
Ախալքալաքը շրջանի եկամուտներով երրորդ մունիցիպալիտետն է, ստանում է շատ ավելի քիչ փոխանցում, քան Ախալցիխեն, բայց մի փոքր ավելի, քան Բորժոմին։
• մունիցիպալիտետի բնակչությունը՝ 64 900 մարդ (2014թ. մարդահամարի պաշտոնական տվյալներով)
• քաղաք ՝ 1
• բնակավայր՝ 65:
Ընդհանուր եկամուտը մունիցիպալիտետում կազմում է 16 350 000 լարի։ Այս կետը բաղկացած է.
1. պետական փոխանցում (ԱԱՀ) ՝ 13,900,000 լարի (ընդհանուր եկամուտների 85%-ը)
2. դրամաշնորհներ՝ 415 000 լարի
3. այլ եկամուտներ՝ 2 035 000 լարի
Մունիցիպալ բյուջեում եկամուտների մասով 4-րդ տեղում Ադիգենի մունիցիպալիտետն է։
• բնակչությունը՝ 20800 մարդ (ըստ 2014 թվականի մարդահամարի պաշտոնական տվյալների)
• բնակավայր ՝ 57
• քաղաքային տիպի բնակավայր ՝ 2:
Ադիգենի մունիցիպալիտետի բյուջեն կազմում է 13 137 100 լարի եկամուտ, որն իր հերթին բաղկացած է.
• փոխանցում պետությունից (ԱԱՀ)՝ 12 292 100 լարի (ընդհանուր եկամտի 93.5%-ը)
• դրամաշնորհներ՝ 245 000 լարի
• այլ եկամուտներ՝ 600000 լարի
Նինոծմինդայի մունիցիպալիտետն եկամուտների վարկանիշում նախավերջինն է տարածաշրջանում, որը բնակչությամբ ավելի մեծ է, քան Ադիգենիի մունիցիպալիտետը, բայց ունի ավելի քիչ բնակավայրեր։
• բնակչությունը՝ 34900 մարդ (ըստ 2014 թվականի մարդահամարի պաշտոնական տվյալների)
• քաղաք ՝ 1
• բնակավայր՝ 32
Նինոծմինդայի մունիցիպալիտետի բյուջեում 2023 թվականի եկամուտը կազմում է 11 670 000 լարի։ Այս տարրը բաղկացած է.
1. փոխանցում պետությունից (ԱԱՀ)՝ 10 983 600 լարի (ընդհանուր եկամտի 94%-ը)
2. դրամաշնորհներ՝ 250 000 լարի
3. այլ եկամուտներ՝ 436 400 լարի
Եկամուտներով վերջին տեղում Ասպինձայի մունիցիպալիտետն է, որը բնակչության թվով և բնակավայրերով նույնպես ամենափոքրն է տարածաշրջանում։
• բնակչությունը՝ 13200 մարդ (ըստ 2014 թվականի մարդահամարի պաշտոնական տվյալների)
• բնակավայրեր ՝ 25
• քաղաքային տիպի բնակավայր՝ 1
Մունիցիպալիտետի 2023 թվականի բյուջեում եկամուտները կազմում են 9 710 000 լարի։ Եկամուտը բաղկացած է.
1. փոխանցում պետությունից՝ 8,850,000 լարի (ընդհանուր եկամտի 91%-ը)
2. դրամաշնորհներ՝ 250 000 լարի
3. այլ եկամուտներ՝ 610.000 լարի
Տվյալների հիման վրա 6 մունիցիպալիտետներից 4-ը ԱԱՀ-ն ստացել է կենտրոնական բյուջեից, որը կազմել է բյուջեի եկամուտների ավելի քան 90%-ը, Ախալքալաքի մունիցիպալիտետն իր եկամուտների 85%-ը ստացել է կենտրոնից, իսկ Բորժոմիի մունիցիպալիտետը՝ 48%-ը։
«Ֆինանսների նախարարությունն իր հայեցողությամբ այս գործակիցները կազմում է (խմբ., որով որոշվում է դեպի մունիցիպալիտետ փոխանցման չափը), այդպես ուղղակի ավելի հեշտ է անել: Չգիտես ինչու, օրինակ, ավելի շատ բնակչություն ունեցող մունիցիպալիտետները քիչ են ստանում։ Միգուցե Ֆինանսների նախարարությունը, Կառավարությունը իրավացի են, որ այս մունիցիպալիտետը քիչ է ստանում, քանի որ օրենքով ավելի քիչ է հասանելի: Թե ինչո՞ւ, քանի որ որոշակի չափանիշներ քիչ կամ շատ են»։
Ըստ փորձագետի՝ փոխանցման գումարի սահմանման հարցում էական դեր ունեն նաեւ անձնական ծանոթությունները։
«Այդ մասին անհրաժեշտ է քննարկումներ վարել և լոբբինգ անել սեփական շահերի համար: Մեզ մոտ լոբբինգը «ըստ հասկացողության» է, այսպես ասած, եթե քաղաքապետը «լավ տղա է» է, թեև մունիցիպալիտետն իրավունք չունի ավելի շատ փոխանցումներ ստանալու, բայց նա այնտեղ կենտրոնում մտերիմ ծանոթներ ունի և հասնում է լրացուցիչ նպատակային փոխանցումների, կապիտալ փոխանցման, իսկ եթե այդքան էլ «լավ տղա» չէ, ուրեմն հավելյալ միջոցներ չի ստանում», – ասում է Դավիթ Լոսաբերիձեն։