Հայաստանում տիրող իրավիճակի մասին, երկրում տիրող քաղաքական ճգնաժամի արտաքին և ներքին գործոնների, Երևանում տիրող իրավիճակի հնարավոր լուծման տարբերակների մասին և այլ թեմաների մասին Jnews.ge-ն զրուցեց քաղաքական գիտությունների դոկտոր, Կովկասի ինստիտուտի փոխտնօրեն Սերգեյ Մինասյանի հետ:
– Որն է Հայաստանում քաղաքական ճգնաժամի և մինչ օրս շարունակվող իրադարձությունների պատճառը:
Իմ կարծիքով, ներկայիս իրադարձությունների պատճառները շատ ավելի խորն են, և ավելի համակարգային է, քան հաճախ ընկալվում է Հայաստանում և արտերկրում հասարակության ներսում: Ակունքները գալիս են առնվազն այն քաղաքական իրավիճակից, որը ստեղծվել էր Հայաստանում 2012-2013 թթ. ընթացքում, նախորդ խորհրդարանական ընտրություններից հետո 2012 թ.-ին, երբ «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցությունը գրավեց երկրորդ տեղը խորհրդարանի ցուցակում, և լուրջ սպառնալիք հանդիսացավ ներկայիս Հայաստանի իշխանությունների համար, որ այն ժամանակվա «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցության առաջնորդ Գագիկ Ծառուկյանը կարող է մասնակցել նախագահական ընտրություններին և նույնիսկ հաղթել: Արդյունքում, իշխանությունները ձեռնարկեցին տարբեր քաղաքական և ոչ այնքան քաղաքական մեթոդներ, որոնց պատճառով այն ժամանակ, Հանրապետական (խմբ. Իշխող կուսակցություն) կուսակցությունից հետո երկրորդ «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցությունը հրաժարվեց մասնակցել նախագահական ընտրություններին: Այդ ժամանակ հրաժարվեցին նաև նշանակությամբ երրորդ «Հայ ազգային կոնգրես», «Դաշնակցություն» և այլ կուսակցություններ: Արդյունքում 2013 թ.-ի խորհրդարանական ընտրություններին իրական կուսակցություններից, մնաց միայն «Ժառանգություն» կուսակցության առաջնորդ Րաֆֆի Հովհաննիսյանը, այն փաստի ֆոնի վրա, որ մնացած ընդդիմադիր «ծանրաքաշայինները» դուրս եկան խաղից: Հայաստանի իշխանությունների տարբեր գործողություններից և քայլերից հետո փաստորեն հանգեցրին մի իրավիճակի, երբ, պատկերավոր ասած, «քաղաքականությունը դուրս է եկել քաղաքականությունից»: Այլ կերպ ասած, ավելի կամ պակաս էական, ընդդիմադիր ակտիվ քաղաքական ուժերը, որոնք փորձում են ինչ-որ կերպ ճնշում գործադրել իշխանությունների վրա, որ այն իրականացներ որոշ բարեփոխումներ, կամ հանդիսանում էին հանրային դժգոհությունը իշխանություններին հասցնող միջնորդներ, արդեն մեկուսացված էին: Քաղաքական դժգոհության պրոցեսը ձեռք է բերել ծայրահեղ քաղաքացիական բողոքի տեսք: Որի արդյունքում, նույնիսկ պատահական սոցիալ-տնտեսական բնույթի իրադարձությունները, ասենք օրինակ երթուղային տաքսու գնի բարձրացման իրավիճակը, շինարարական գործընթացները Մաշտոցի պողոտայում, Էլեկտրիկ-Երևան և այլն, շատ խորը հասարակական դժգոհություններ Հայաստանում: Ստեղծված ծանր սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական իրավիճակում, կառավարությունը ստեղծել է իր համար շատ ավելի լուրջ խնդիր, հանրային բողոքի արմատականացման արդյունքում, և որպես հետևանք ստացել է հետևյալ իրադարձությունները: Դժգոհությունը աճեց և կուտակվեց յուրաքանչյուր քայլից:
– Ինչու հիմա: Ինչը դարձավ «համբերության վերջին կաթիլը»:
Նախորդ տարվա երկու խոշոր և կարևոր իրադարձությունները ազդեցին և արագացրեցին` Սահմանադրական բարեփոխումները անցյալ տարվա վերջին, և ապրիլյան ուժգնացումը Լեռնային Ղարաբաղի շփման գծում: Որոնց արդյունքները, հասարակության մեջ առաջացրեցին լուրջ փոփոխությունների պահանջ ոչ միայն սոցիալ-տնտեսական ոլորտում, այլև անվտանգության, պաշտպանության, և այլ ոլորտներում: Այս ամենին իշխանությունները արձագանքեցին իներտորեն, եթե ոչ ծիծաղելի է, բայց ըստ էության, չիրականացրեցին որևէ լուրջ քայլ կամ բարեփոխումներ: Օրինակ, հիշենք ինչպես վարչապետ Հովիկ Աբրահամյանը, ըստ էության, հայտարարեց, որ այդ փոփոխությունների արդյունքները կլինեն կառավարական կառույցներում պաշտոնական մեքենաների նվազեցումը: Ես չեմ չափազանցնում, դա, իրոք կողքից այդպես ընկալվեց ապրիլյան իրադարձությունների արդյունքում: Մինչդեռ այն, ինչ պահանջում է հասարակությունը` արմատական բարեփոխումներն են, այդ թվում` փոփոխություններ սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական վերնախավում: Իսկ կառավարությունը, կարծես հատուկ արեց այնպես, ցույց տալու, որ չեն տեսնում այդ տրամադրությունները: Պարզապես օրերս արդեն Էրեբունիում կատարվող զարգացումների ֆոնի վրա և հանրային դժգոհությանը ընդդեմ իշխանությունների կտրուկ պոռթկումի, չգիտես ինչու, որոշվեց նշանակել բարձր պաշտոնի Երևանի նախկին ոստիկանապետի Ներսիկ Նազարյանին` մարդու, ով Հայաստանում հենց ակնհայտ ասոցացվում է կոռուպցիայի հետ: Այսինքն, ինչքան է պետք կտրված լինել իրականությունից, որպեսզի նման նշանակում անել այս պահին: Ինչ տրամաբանությամբ են իշխանությունները առաջնորդվում այս ամենում բոլորովին պարզ չէ, և թե արդյոք դա, ըստ էության, ներքին քաղաքականության մեջ է: Մյուս կողմից, հասկանալի է, որ երբ դուք ստեղծում եք այնպիսի միջավայր, որտեղ բոլոր ավել կամ պակաս նշանակալի քաղաքական կուսակցությունները մեկուսացված են, ապա վաղ թե ուշ իրավիճակը հանգեցնում է նրան, որ հասարակական դժգոհության արտահայտողները դառնում են մարդիկ, որոնց տրամաբանությունը միայն մեկն է` ուժային և բռնի միջոցներով լուծել այս կամ այն քաղաքական հարցերը: Կտրուկ հասարակական դժգոհության այս ֆոնի վրա, արդեն տրամաբանորեն առաջանում է, իրավիճակի այնպիսի ընկալում ու գնահատում, երբ մարդկանց գործողությունները, որոնք կարող են պաշտոնապես բնորոշել որպես քաղաքական ահաբեկչության (հաշվի առնելով ահաբեկչության պարզ բացատրությունը, որպես քաղաքական նպատակների լուծման համար ուժի կիրառումը կամ սպառնալիքները), ոստիկանի սպանությունը, պատանդներ վերցնելով և ոստիկանության շենքի գրավումով, և այլն հասարակության զգալի մասի մոտ բնութագրվում են որպես միանգամայն օրինական, իսկ զինված խմբավորումի անդամները իրենք ձեռք են բերում ազատամարտիկների կարգավիճակ:
– Եթե բնակչության մեծ մասը դժգոհ է ներկայիս կառավարությունից, ինչու «Սասնա ծռերի» գործողությունները չեն վայելում զանգվածային աջակցություն հանրահավաքներում:
Այս երևույթը բնորոշ է ոչ միայն Հայաստանի համար, այլև բնորոշ է նաև Վրաստանի և Ուկրաինայի, որոշ տեղեր Ադրբեջանի, Ռուսաստանի, Ղրղզստանի և այլ նախկին խորհրդային երկրներին: Հայաստանում, իրավիճակի սյուրռեալիզմը այն բանում է, որ ոստիկանությունը դեռ փորձում է մինչև վերջին պահը չկրակել սպանելու համար այդ մարդկանց, այսինքն, այս ամենով հանդերձ, ինչ-որ ձևով թեժացման սահմանափակումներ դեռ հնարավոր է: Չնայած պետք է նշել, որ չնայած ներկայիս կառավարության հանդեպ լայնածավալ դժգոհությունների, զինված խմբի գործողությունները ինքնին նաև բավականին հակասական են և կասկածելի նույնիսկ նրանց համակրողների մոտ, սկսած բժիշկների պատանդ վերցմամբ և վերջացրած ոստիկաններին սպանելով և վիրավորելով: Հասկանալի է, որ մարդիկ, ովքեր նստած են Facebook-ում մասնավորապես պատասխանատվություն չեն կրում, և գրում են, ինչ ուզում են, բայց մի բան է, վերցնել մի հրացան և միանալ խմբին, կամ պարզապես գնալ հանրահավաքի, և մեկ այլ բան է, նստել և ձեւակերպել և գրել որոշ գրառումները որ «հանցավոր ռեժիմը անհրաժեշտ է բառացիորեն այրել»:
Մյուս կողմից, հասկանալի է, որ սա ծայրահեղ հուսահատության նշան է, քանի որ հանրության զգալի մասը չի տեսնում, կամ չի ուզում տեսնել ելք այս իրավիճակից, բացառությամբ առավել արմատականից: Ռացիոնալ դատելով, այն երկրում, ինչպիսին Հայաստանն է, որը ներգրավված է ղարաբաղյան հակամարտության և սպառազինությունների մրցավազքի մեջ, գտնվում է կիսաշրջափակման մեջ, և այլն, նույնիսկ այն դեպքում, եթե իշխանափոխություն լինի, և վաղը առավոտյան նրանց փոխարինելու գան ամենա սուրբ մարդիկ, դուք չեք ունենա Շվեյցարիա, այլ ավելի շուտ իշխանափոխության արդյունքում կստանաք 1970-ականների կեսերի Լիբանանը, իհարկե, դա չի աշխատի: Քանի որ մարդիկ դժգոհ են, զգացմունքային և ցանկանում մի տեսակ արագ փոփոխություններ «այստեղ և հիմա»: Եվ քանի որ իշխանությունը ոչնչացրել է գրեթե բոլոր ընդդիմադիր քաղաքական դաշտերը, որը կարող էր ծառայել որպես հանրային դժգոհության հակաորոտ, երբ, ինչպես արդեն հայտարարվել էր, որ «քաղաքականությունը հեռացել է քաղաքականությունից», ապա իշխանությունը արդյունքում կստանան ծայրահեղ արմատականություն, ինչը որ տեղի ունեցավ, այս անգամ:
– Սակայն, որքան կարող է դա տևել, և ինչպիսի հետևանք կունենա:
Կարելի է քննարկել մի քանի տարբերակներ: Առաջին տարբերակը այն է, որը հավանաբար, հույս ունեն զինված խմբի աջակցող մարդկանց մեծամասնությունը, բայց դա նվազ իրատեսական է, դա խաղաղ, բայց իրականում ոչ այնքան էլ, իշխանափոխությունը, որից հետո Հայաստանը չի դառնա նոր Շվեյցարիա, և կարող է հայտնվել ակտիվ քաղաքացիական դիմակայության կամ նույնիսկ քաղաքացիական պատերազմի եզրին: Նման 1970-ականների կեսերի Լիբանանին, կամ, եթե մի քիչ հաջողի, մի շարք լատինաամերիկյան երկրների շարքին: Երկրորդ տարբերակը ավելի իրատեսական ու ավելի քիչ լավատեսական է Հայաստանում հասարակության սպասումների համար: Ավելի կամ պակաս անարյուն (կամ նվազագույն կորուստներով) իշխանությունները կկարողանան «ղեկավարել» այս իրավիճակը: Դրանից հետո, որ պետք է իրականացվի, որոշ սպասումներ, որոնք ունի հասարակությանը, ասենք կառավարության հրաժարականը, նոր դեմքեր իշխանության տարբեր գործադիր մակարդակներում, իսկ մեկ տարուց, նաև օրենսդիր իշխանությունում, սոցիալ-տնտեսական ոլորտում և անվտանգության ու պաշտպանական ոլորտում որոշ բարեփոխումներով: Հասարակությունը շարունակելու է լինել չափազանց դժգոհ, բայց կհանդուրժի և հոգու խորքում հույս կունենա ավելի լավի համար: Սակայն, ամենայն հավանականությամբ, նույնիսկ, եթե իշխանությունները կարողանան «ղեկավարել» իրավիճակը, ավելի իրատեսական կլինի երրորդ և նվազագույն լավատեսական տարբերակը, երբ իշխանությունները այս ամենից չի անի կոնկրետ հետևություններ, միայն իրականացվեն որևէ դեկորատիվ բարեփոխումներ, կարող է լինեն փոփոխություններ կառավարությունում բայց էական սոցիալ-տնտեսական, քաղաքական և կադրային փոփոխություններ տեղի չեն ունենա: Որի արդյունքում, կարելի է ակնկալել, որ նման իրադարձությունները կարող են կրկնվել շուտով, այլ մարդկանց մասնակցությամբ որոշակի ժամանակահատված անց: Եվ սա, առանց հաշվի առնելու նման անբարենպաստ արտաքին գործոնների առկայությունը, ինչպիսիք են Լեռնային Ղարաբաղի շարունակվող հակամարտությունը, անբարենպաստ արտաքին ֆոնը թուրքական ֆոնին, խնդիրները, Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև, և այլն, որոնք միայն կբարդացնեն քաղաքական իրավիճակը, որը ստեղծվել է Հայաստանում:
Քրիստինե Մարաբյան