Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելն իշխող «Վրացական երազանք» կուսակցությանը և ընդդիմությանն առաջարկել է համաձայնագրի մեկ այլ տարբերակ` ուղղված քաղաքական ճգնաժամի լուծմանը, որը շարունակվում է երկրում գրեթե վեց ամիս: Փաստաթուղթը հրապարակել է Վրաստանում ԵՄ դեսպանությունը:
Դիվանագիտական ներկայացուցչության ղեկավար Կառլ Հարցելը հաղորդել է, որ բոլոր քաղաքական կուսակցությունները, որոնք 2020-ի աշնանը տեղի ունեցած ընտրություններից արդյունքերի համաձայն մանդատներ են ստացել տասներորդ գումարման խորհրդարանում, արդեն ծանոթացել են փաստաթղթի տեքստին:
«Նախագահը [Շառլ Միշելը] համարում է, որ այս առաջարկը հավասարակշռված և իրատեսական է…
Կողմերը ժամանակ էին խնդրել նոր առաջարկի շուրջ խորհրդակցելու և քննարկելու համար, և մենք դա հաշվի ենք առել: Մենք սպասում ենք, թե երբ կողմերը կհայտարարեն իրենց որոշման մասին», – ասել է Հարցելը:
Առաջարկվող փաստաթուղթը բաղկացած է հինգ կետից: Նա հիմնականում կրկնում է ծրագրի դրույթների մեծ մասը, որը մարտի 30-ին Թբիլիսիում հրապարակել է Միշելի խոսնակ Քրիստիան Դանիելսոնը: Ավելի վաղ «Վրացական երազանքը» միակողմանիորեն ստորագրել էր վերոհիշյալ տարբերակը:
Հիմնական տարբերությունները.
Համաներման վերաբերումը «Գավրիլովի գիշերվա« և դրա հաջորդ երկու օրերի ընթացքում անկարգությունների գործի հետ առնչություն ունեցած բոլոր անձանց նկատմամբ, ինչպես նաև արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների նշանակումը, եթե իշխող կուսակցությունը չկարողանա հավաքել ձայների 43%-ն առաջիկա աշնանային տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններում:
Համաձայնագիր
«Ուղի Վրաստանի առաջընթացի համար» 2.0
Քաղաքականացված արդարադատություն ընկալվող հարցերի լուծումը
Սույն պայմանագրի ստորագրումից հետո մեկ շաբաթվա ընթացքում Կողմերը պարտավորվում են քննարկել ենթադրյալ քաղաքականացված արդարադատության երկու դեպքեր համաներման կամ նման միջոցների ընդունման միջոցով, որոնք համարժեք արդյունք կունենան: Մասնավորապես, խորհրդարանում ներկայացված կուսակցությունները պետք է նախաձեռնեն «Համաներման մասին» օրենք, որը կվերաբերի 2019 թվականի հունիսի 19-21-ի բողոքի ցույցերին հաջորդած բոլոր դեպքերին, որոնք հայտնի են նաև որպես «Գավրիլովի գիշեր»:
Խորհրդարանը պետք է քննարկումներ սկսի քաղաքականացված արդարադատության հարցի վերաբերյալ և, անհրաժեշտության դեպքում, փոփոխություններ կատարի գործող ընթացակարգերում, որոնք թույլ կտան պարզ մեծամասնությանը պատգամավորին զրկել անձեռնմխելիությունից: Ենթադրվում է, որ մանդատը դադարեցնելու համար անհրաժեշտ ձայների շեմը կբարձրացվի:
Ժամկետներ.
1. Սույն դրույթը կատարելու համար անհրաժեշտ գործողությունները պետք է ձեռնարկվեն ստորագրումից հետո մեկ
շաբաթվա ընթացքում:
2. Բոլոր ստորագրողները մտնում են խորհրդարան՝ քվեարկելու համար օրենսդրական և կարգավորող
փոփոխությունները:
Ընտրական համակարգի հավակնոտ բարեփոխումներ
Հաջորդ խորհրդարանական ընտրությունները կլինեն ամբողջապես համամասնական: Հաջորդ երկու խորհրդարանական ընտրություններիընտրաշեմը բնական է լինելու՝ մինչեւ 2%: Առնվազն 4 պատգամավորներից բաղկացած խումբը կկարողանա ձեւավորել խորհրդարանական խմբակցություն, որում ընդգրկված կլինեն այլ կուսակցություններից պատգամավորներ:
Կողմերը կաջակցեն մարտի 2-ին խորհրդարան ներկայացված օրինագիծը՝ հետևյալ լրացումներով կամ փոփոխություններով. Տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններ՝ հինգ խոշոր քաղաքներում համամասնական և մեծամասնական տեղերի 4/1 համամասնություն, իսկ մնացած բոլոր քաղաքներում՝ 2/1: Թբիլիսիում ընտրաշեմը 2,5% կլինի, իսկ Թբիլիսիից դուրս ամենուր` 3%:
Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով՝ 8 պրոֆեսիոնալ և 9 կուսակցական անդամ: Պրոֆեսիոնալ անդամներն ընտրվում խորհրդարանի ամբողջ կազմի երկու երրորդի մեծամասնությամբ: ԿԸՀ նախագահի տեղակալը պետք է լինի ընդդիմադիր կուսակցության ներկայացուցիչ: ՇԸՀ-ն կհամալրվի նույն համամասնությամբ և պրոֆեսիոնալ անդամներին ընտրելու համար անհրաժեշտ կլինի ԿԸՀ-ի ձայների 2/3-ը:
Տեղամասային ընտրական հանձնաժողովը համալրվելու է նույն համամասնությամբ՝ նպատակահարմարության մասին խորհրդարանական քննարկումներից հետո: Պրոֆեսիոնալ անդամները նշանակվում են ՇԸՀ-ի պարզ մեծամասնությամբ` +1 ձայնով: Շրջանային ընտրական հանձնաժողովի արձանագրությունը ստորագրում են առնվազն 5 պրոֆեսիոնալ անդամներ + քաղաքական կուսակցության 1 անդամ:
ԿԸՀ-ի նախագահն ընտրվում է խորհրդարանի կողմից՝ 2/3 ձայնով:
Պետք է հստակ սահմանվեն քվեաթերթիկների հաշվարկման չափորոշիչները: Հանրապետության ողջ տարածքում ընտրատեղամասերի 10%-ի ավտոմատ վերահաշվարկի կարգն ուժի մեջ է մնում: ԿԸՀ հովանու ներքո կստեղծվի նպատակային խումբ, որը կներառի ՄԻՊ վարչակազմի ներկայացուցիչների և ընտրությունների դիտորդական առաքելության նպատակով հրավիրված, վստահելի, անկողմնակալ կազմակերպությունների, ինչպես նաև տեղական և միջազգային վստահելի փորձագետների, որոնք կներկայացնեն վեճերի լուծման գործընթացը և ԿԸՀ-ին ժամանակին տրված առաջարկությունները: Այս խմբին կարող են տրվել լրացուցիչ գործառույթներ, օրինակ՝ հետհաշվարկի միացում:
Համաձայն Վենետիկի հանձնաժողովի և ԵԱՀԿ ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակի (ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ) 2021 թ. մարտի 20-ի համատեղ եզրակացության` 2021 թվականի հունվարին երկու օրինագծերի (կուսակցությունների գրանցման և ֆինանսավորման օրենսդրական փոփոխություններ) և առաջարկված փոփոխությունների համաձայն պետք է վերանայվեն:
Ժամկետներ՝
1. Աշխատանքային խմբում «Ընտրությունների մասին» օրենքի նախագծի քննարկումը կվերսկսվի ընդդիմադիր այլ կուսակցությունների խորհրդարան մտնելուց հետո:
2. Փոփոխություններով հանդերձ օրինագիծը, որն ամբողջությամբ արտացոլում է սույն Համաձայնագիրը,
համաձայնությունը ձեռք բերելուց հետո երկու շաբաթվա ընթացքում պետք է ուղարկվի ԵԱՀԿ ժողովրդավարական
հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակ (ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ)` եզրակացության համար:
3.Բոլոր անհրաժեշտ փոփոխությունները պետք է խորհրդարանի կողմից ընդունվեն ժամանակին՝ նախքան 2021թ տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունները:
Օրենքի գերակայություն/դատական բարեփոխումներ
Այս խորհրդարանական շրջանում՝ որպես լայնածավալ, ներառական և բազմակուսակցական մասնակցության համար նախատեսված բարեփոխումների ճանապարհին առաջին քայլը, խորհրդարանը պետք է հաստատի հավակնոտ դատական բարեփոխումները, այդ թվում՝
Վրաստանի կառավարության անկախության, հաշվետվողականության և որակի բարելավումը: 2017 և 2019 թվականներին ընդունված արդարադատության բարեփոխումների երկու փաթեթների համաձայն.
ա) Առաջին ատյանի և վերաքննիչ դատարաններում դատավորների նշանակումը պետք է բարձրացնի թափանցիկությունն ու թեկնածուի արժանիքների վրա հիմնված ընտրությունը, մասնավորապես դատավորների բարեխղճության և իրավասության գրավոր չափանիշների հիման վրա նշանակմամբ:
բ) Խորհրդարան ներկայացնել Գերագույն դատարանում նշանակումների մասին օրենքի նախագիծ՝ հաշվի առնելով Վենետիկի հանձնաժողովի 2019 թվականի հունիսի 24-ի թիվ 949/2019 եզրակացությունը, հատկապես նշանակումների փուլային մոտեցման նկատմամբ, բաց քվեարկություն Արդարադատության գերագույն խորհրդում և պնդումները հիմնավորելու անհրաժեշտություն:
գ) Պետք է Գերագույն դատարանի կանոններին համապատասխան ձեռնպահ մնալ նշանակումից:
դ) Ընդունել օրենսդրություն՝ 2019 թվականի հունիսին Վրաստանի Սահմանադրական դատարանի որոշման կատարումն ապահովելու համար՝ սահմանելով դատական որոշումների հրապարակման կանոններ:
Միևնույն ժամանակ, Գերագույն դատարանում ընթացիկ բոլոր նշանակումները պետք է կասեցվեն և նոր թեկնածուների դիմումները նորացվեն նույնիսկ նոր օրենքի ուժի մեջ մտնելուց հետո: Թափանցիկությունը, բարեխղճությունը և հաշվետվողականությունը խթանելու համար Արդարադատության Գերագույն խորհրդի խորը բարեփոխումը, այդ թվում՝ նշանակման, գնահատման, առաջխաղացման, տեղափոխման, կարգապահական որոշումների և վեճերի հետ կապված բարեփոխումներն ուղարկվում են Վենետիկի հանձնաժողով և ԵԱՀԿ Մարդու իրավունքների համակարգման գրասենյակ և նրանց առաջարկությունները պետք է ամբողջությամբ իրականացվեն:
Ինչ վերաբերում է ապագա գլխավոր դատախազների նշանակմանը, հետևելով սահմանադրական փոփոխությունների անհրաժեշտ ընթացակարգերին, այդ թվում՝ հասարակական քննարկումները, կողմերը պարտավորվում են շարունակել կիսել ընդհանուր քաղաքական դիրքորոշում, որ հաջորդ գլխավոր դատախազ նշանակելու համար անհրաժեշտ է խորհրդարանական ձայների կվալիֆիկացված մեծամասնություն: Այս նշանակումները պետք է կատարվեն միջազգային լավագույն փորձին համապատասխան՝ թափանցիկ, անկողմնակալ և արժանիքների վրա հիմնված նշանակումներն ապահովելու համար:
Կողմերը պարտավորվում են հետամուտ լինել դատական բարեփոխումներին ներառական գործընթացի միջոցով, այդ թվում՝ գնահատել դատական բարեփոխումների երրորդ և չորրորդ ալիքների արդյունավետությունը:
Այս բարեփոխումներն անցկացնելուց պետք է օգտագործել միջազգային փորձագետների խորհուրդները և օգնությունը, հատկապես կապված նշանակված դատավորների բարեխղճության հետ:
Ժամկետներ
1. Այս համաձայնագրի կատարման և հետագա բարեփոխումների վերաբերյալ քննարկումները սկսվում են ընդդիմադիր մյուս կուսակցությունների խորհրդարան մտնելուն պես:
2. Նախագիծը կազմվում և ուղարկվում է Վենետիկի հանձնաժողով մինչև հուլիսի 1-ը՝ եզրակացություն ստանալու համար:
3. Առաջին քվեարկությունը տեղի կունենա 2021 թվականին խորհրդարանի աշնանային նստաշրջանում:
4. Խորհրդարանը արագորեն կհաստատի բարեփոխումները, ոչ ուշ, քան 2022 թվականի գարնանային նստաշրջանը։
Իշխանության բաշխումը խորհրդարանում
Խորհրդարանի անդամները գլխավորելու են ընդդիմադիր կուսակցությունների հինգ հանձնաժողովները, որոնցից երկուսը կընտրվեն հետևյալ ցուցակից.
Ընթացակարգային հարցերի և կանոնների հանձնաժողով
Իրավաբանական հանձնաժողով
Մարդու իրավունքների, իրավական հարցերի և քաղաքացիական ինտեգրման հանձնաժողով
Բյուջեի հանձնաժողով
Արտաքին գործերի հանձնաժողով
Ընդդիմադիր կուսակցությունների խորհրդարանական անդամները կզբաղեցնեն խորհրդարանական պատվիրակությունների ղեկավարի պաշտոններ՝ Վրաստանը ներկայացնող խորհրդարանական պատվիրակություններում հետևյալ միջազգային համաժողովներում. Խորհրդարանական վեհաժողով Եվրանեսթ, ԵՄ-Վրաստան, Եվրոպայի Խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողով, Խորհրդարանական ասոցիացիայի հանձնաժողով։
Ապագայում այլ դիրքերը կբաժանվեն` օգտագործելով ներառական բանաձև, ինչպիսին է D'Hondt մեթոդը (անհավասարությունները նվազագույնի հասցնելու համար):
Կողմերը կընդունեն «Ժան Մոնեի երկխոսության» ձևը Եվրախորհրդարանի հետ:
Ժամկետներ
Ստորագրումից հետո մեկ շաբաթվա ընթացքում խորհրդարանում պետք է սկսվի լիազորությունների հետագա վերաբաշխման գործընթացը, որպեսզի փոփոխություններն ուժի մեջ մտնեն 2021 թվականի աշնանային նստաշրջանի գումարման պահից անմիջապես հետո:
Առաջիկա ընտրությունները
2021 թվականի ապրիլի 16-ին «Վրացական երազանք»-ի կողմից արված առաջարկի համաձայն, 2022 թ.-ին կնշանակվեն արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ, եթե «Վրացական երազանք» կուսակցությունը 2021-
ի հոկտեմբերին կայանալիք ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններում (ՏԻՄ) համամասնական ընտրակարգով հավաքի 43%-ից պակաս ձայն:
Կողմերը հաշվի են առնում ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ գնահատականը, որում ասվում է, որ «հոկտեմբերի 31-ին կայացած խորհրդարանական ընտրություններն անցել են մրցակցային միջավայրում և, ընդհանուր առմամբ, հարգվել են հիմնարար ազատությունները: Այնուամենայնիվ, ընտրողների ճնշման և իշխող կուսակցության և պետության միջև սահմանները ջնջելու լայնածավալ մեղադրանքները խարխլել են հասարակության վստահությունը ընտրական գործընթացի որոշ ասպեկտների նկատմամբ:
(…) Բողոքների մեծ մասի պաշտոնական ձևով վերանայումը պարբերաբար մերժելը զգալիորեն նվազեցրել է դրանց իրավական պատասխանատուության արդյունավետությունը` ի շահ Վրաստանի քաղաքական կայունության և սույն։
Վրաստանի կառավարությունը պահանջում է միջազգային դիտորդական առաքելությանը 2021 թվականի հոկտեմբերին ժամանել տեղական ընտրություններին:
Ժամկետներ
Կողմերը համաձայնագիրը ստորագրելու դեպքում ստանձնում են քաղաքական պարտավորություն: