Վրաստանում ոստիկանության աշխատակիցներն այլևս չեն կարողանա խուզարկություններ իրականացնել բացառապես օպերատիվ տեղեկատվության հիման վրա, իսկ դատարանները այլևս չեն կարողանա մեղադրական դատավճիռներ կայացնել բացառապես հետախույզների կողմից ձեռք բերված ապացույցների հիման վրա: Վրաստանի Քրեական դատավարության օրենսգրքի համապատասխան դրույթները Սահմանադրական դատարանի (ՍԴ) կողմից ճանաչվել են հակասահմանադրական:
Այսօր Սահմանադրական դատարանը որոշում է կայացրել «Գիորգի Քեբուրիան ընդդեմ Վրաստանի խորհրդարանի» գործով: Հայցը կազմվել է «Մարդու իրավունքների ուսուցման և մոնիտորինգի կենտրոն» (EMC) հասարակական կազմակերպության կողմից: Այն վերաբերում էր 2017-ի գարնանը թմրանյութերի ապօրինի ձեռքբերման և պահման մեղադրանքով «Birja Mafia» հիփ-հոփ խմբի երկու անդամների ձերբակալությանը: Երիտասարդներին սպառնում էր երկարատև նույնիսկ ցմահ ազատազրկում:
Ռեփերների ձերբակալությանը, որոնք պնդում էին, որ թմրանյութերն իրենց մոտ գաղտնաբար էին գցել, հաջորդեցին լայնածավալ բողոքի ցույցերը: Ավելի ուշ, ապացույցների անբավարար լինելու պատճառով, դատախազությունը կարճեց գործը:
«EMC»-ից նշում են, որ Սահմանադրական դատարանի դեկտեմբերի 25-ի որոշումը կարևոր է` հետագայում ոստիկանական կամայականությունների և թմրանյութեր գցելու դեպքերից խուսափելու համար:
«Վերոհիշյալ գործը հստակ ցույց տվեց, թե որքան սուր է կանգնած թմրաքաղաքականության խնդիրը, ինչպես նաև հետախուզական գործողությունների շրջանակներում ոստիկանների կամայականությունների սպառնալիքը և նրանց կողմից թմրանյութերը գաղտնաբար գցելու հավանականությունը», – ասվում է «EMC»-ի հայտարարության մեջ:
Ինչպես նշում է ՀԿ-ն, գործի շրջանակներում Սահմանադրական դատարանը սիստեմատիկորեն գնահատում էր անձնային կյանքի վերաբերյալ սահմանադրական դրույթների և անձին քրեական պատասխանատվության ենթարկելու չափանիշների համապատասխանությունը քրեադատավարական օրենսդրությանը, ինչպես նաև օպերատիվ-հետախուզական գործունեությունը կարգավորող կանոնակարգերին:
Դատարանը «մեծապես հաշվի է առել հայցվորի դիրքորոշումը»՝ վճռելով.
Անհրաժեշտ է խուզարկության գործընթացին և ձեռք բերված ապացույցներին կցվեն այլ չեզոք ապացույցներ` լինի դա խուզարկության տեսագրում, հետաքննության ընթացքում չեզոք անձի ցուցմունքը, թե այլ օբյեկտիվ ապացույցներ: Այլ դեպքերում օպերատիվ տեղեկատվության հիման վրա ձեռք բերված ապացույցները չեն ընդունվի քրեական գործի վարույթի մեջ:
Դատարանը նաև նշել է, որ ոստիկանների ցուցմունքները, որոնք մեծապես հիմնված են և կրկնում են տեղեկատուի կամ վստահված անձի կողմից տրամադրված օպերատիվ/գաղտնի տեղեկատվությունը, չեն կարող հիմք հանդիսանալ մեղադրական դատավճռի համար:
Սահմանադրական դատարանն առանձին քննարկել է անհետաձգելի անհրաժեշտության դեպքում իրականացված հետախուզման օրինականությունը: Սահմանադրական դատարանը որոշել է, որ նույնիսկ եթե իրավապահները ապօրինի իր են առգրավել, այդ փաստն ինքնին չպետք է հիմք դառնա առանց դատարանի թույլտվության կատարված խուզարկությունը օրինականացնելու համար: Դատարանն ընդգծել է, որ խուզարկության արդյունքները իրավազոր չեն գնահատելու համար, թե որքանով է արդարացված խուզարկությունը անհետաձգելի անհրաժեշտության պայմաններում:
«ՍԴ-ն, ինքնին, հակասահմանադրական չի համարել խուզարկության իրականացումը հետախուզական տեղեկատվության հիման վրա, սակայն պարզաբանել է, որ նման իրավիճակում իրավապահները պարտավոր են ինչ-որ կերպ ստուգել ստացված օպերատիվ տեղեկատվության հավաստիությունը: Միևնույն ժամանակ, բացի օպերատիվ ուղղակի տեղեկատվությունից, պետք է լինեն նաև այլ փաստեր կամ տեղեկություններ, որոնք ցույց կտան խուզարկության վավերությունը», – նշում են «EMC»-ում:
Սահմանադրական դատարանի որոշման համաձայն՝ մինչև 2021 թվականի հուլիսի 1-ը, Վրաստանի խորհրդարանը պետք է ընդունի օրենսդրական փոփոխություններ, որոնք երաշխավորում են, որ մեղադրյալի կողմից ապօրինի իր(առարկա) տիրապետելու փաստը ապացուցվելու է ոչ միայն խուզարկություն կատարած ոստիկանների ցուցմունքներով, որոնք առգրավել են այս առարկան, այլ նաև այլ չեզոք ապացույցներով:
Սահմանադրական դատարանի որոշման հիման վրա կարող են վերանայվել նաև այն քաղաքացիների դատավճիռները, որոնց գործերը դեռ գտնվում են քննության մեջ: Նման դեպքերում վերին ատյանի դատարանները կառաջնորդվեն նոր նորմերերով:
