Բարձրագահ Աբուլն ու Մթին սարերը, նույն ինքը՝ Աբուլ-Սամսարյան լեռնաշղթան Ջավախքի այցեքարտերն են։ Աբուլ լեռը շատերին է հայտնի, առավել շատ արկածախնդիր լեռնագնացներին, իսկ Սամսարի լեռնաշղթան չբացահայտված գեղեցկություն է թերևս մեզանից շատերի համար։
Սամսար լեռը ծովի մակերևույթից գտնվում է 3 285 մետր բարձրության վրա, ունի հրաբխային ծագում, լեռան մեծ մասը ծածկված է ժայռերով, որոնց խորքից հոսում են սառնորակ աղբյուրներ, իսկ գագաթից բացվում է աննկարագրելի գեղեցիկ տեսարան։
Հեռվում փռված են Բակուրիանիի անտառները, Տաբածղուրի լիճը, անզեն աչքով կարող եք տեսնել Կովկասյան լեռնաշղթան, Կազբեկը, Բիբլիական Արարատը, եթե որոշեք գիշերել կնկատեք նաև Թբիլիսիի լույսերը, իսկ աշնանը, երբ հորիզոնը մաքուր է հեռադիտակով կարող եք տեսնել նաև Սև ծովը։
Աբուլ-Սամսարյան լեռնաշղթայի մի մասն են կազմում Մեծ և Փոքր Քյորօղլիները, Մեծ Քյորօղլու գագաթին, ժայռերի մեջ Քյորօղլու թաքստոցն է եղել, որը հիմա ուխտատեղի է դարձել։ Սամսար գյուղի բնակիչիները պատմում են, որ տարիներ առաջ Սամսար գյուղից մի ծեր կին երազի հիման վրա գտել է այս սուրբը, մեծ դժվարությամբ ժայռերից մագլցելով հասել է այնտեղ, երբ ուխտավորը հասնում է Սրբի դուռը մոմերը սկսում են բոցավառվել։
Քյորօղլու Սրբից մի փոքր ներքև քարե փոքր շինություններ են: Ավանդազրույցի համաձայն՝ այստեղ եղել են Քյորօղլու ախոռները։
Լեռան ստորոտին է գտնվում «Ծուռ գելը», փոքրիկ լճակն ունի բյուրեղյա մաքրություն և անկրկնելի գեղեցկություն, լճակի մյուս կողմում Փոքր Քյորօղլին է, որը պատված է արծվաբներով։
Սամսարի լեռնաշղթան հարուստ է նաև կենդանական և բուսական աշխարհով։
«Ամեն տարի օգոստոս ամսին հասնում է մեր սարի բարիքները, հարսներով հավաքվում և գնում ենք սար հապալաս, ազնվամորի հավաքելու, չկա այնպիսի տարի, որ գոնե մի քանի անգամ չբարձրանանք սար, հավաքում ենք հատապտուղները և պահում ձմեռվա համար, այն շատ օգտակար է, օգտագործում ենք գրիպի և մրսածության ժամանակ։ Մենք կորոնավիրուսն էլ կհաղթահարենք մեր մուրաբաներով», – պատմում են գյուղի հարսները։
Վերջին տարիներին գյուղացիները սարերում սկսել են նկատել գիշատիչ կենդանիներ՝ արջ քոթոթներով, վարազ, եղնիկ, գայլ և շնագայլ, վերջերս շնագայլեր տեսել են նաև գյուղում, իսկ ձայները լսում են ամեն երեկո մութն ընկնելուն պես։ Կանայք արդեն վախենում են միայնակ գնալ սար, գնում են միայն մեքենաներով և տղամարդկանց ուղեկցությամբ, հավաքում են հատապտուղը և վտանգի դեպում արագ վերադառնում գյուղ:
Սամսար լեռան բարձունքին է գտնվում Սարի Սուրբ Նշանը, որը կառուցվել է 1983 թվականին Սարգիս (Սամ-Սար-Գիս) Նահապետյանի կողմից: Սարգիսը շատ մեծ հավատ ունի Աստծու նկատմամբ, նրա տան հարևանությամբ գտնվող մատուռում է գտնվում 19-րդ դարում Էրզրումից բերված Սուրբ Հմայիլն ու Նարեկը։ Սարի Սուրբ Նշանը նա կառուցել է մոր խնդրանքով, մինչ այդ այնտեղ մենակ խաչքար է եղել։ Նա միայնակ վեր է բարձրացրել շինանյութերը, ինչը առաջին հայացքից անհնար է թվում, տաշել է ահռելի ժայռերը և մեկ ամսվա ընթացքում կառուցել է այս փոքրիկ մատուռը, որն այժմ շատ շատերի համար ուխտատեղի է։
Մատուռի ձախ կողմում, լեռան գագաթին մի ահռելի ժայռ կա, տեղացիները պատմում են, որ երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին (1939թ) ինքնաթիռ է հարվածել, այդ պատճառով գյուղացիները լեռան այս հատվածն անվանում են «Սամալյոտի զարկածը»։
«Դեպքից երկար տարիներ է անցել, հայրս պատում էր, որ փոքր բեռնատար ինքնաթիռ է եղել, միս է տեղափոխել, հավանաբար պետք է Թբիլիսի գնար, օդաչուն մենակ է եղել ինքնաթիռում, երբ այստեղով է անցել մթի և մառախուղի պատճառով լեռները գրեթե անտեսանելի են եղել և չի նկատել ժայռը։ Բարեբախտաբար օդաչուին բան չի պատահել, սարերից իջել է և հեռվում Բեժանո գյուղում լույս է նկատել, գնացել է մինչև այնտեղ, իսկ առավոտյան գյուղացիները օգնել են նրան և ուղարկել Թբիլիսի։ Իսկ վթարված ինքնաթիռի շարժիչը մինչև վերջին տարիները լեռան գագաթին էր, հիմա չկա այն երևի գլորվել է սարի հետևը», – պատմում է Փոքր Սամսար գյուղի բնակիչներից մեկը։
Սամսար լեռը շատերին կհիացնի իր բազում գաղտնիքներով հարկավոր է միայն այցելել այստեղ և սեփական աչքերով տեսնել Ջավախքի գեղեցկությունը։
Վարդուհի Կուրղինյան
