Ի պատասխան՝ Ջավախքի պահպանվող տարածքները եւ կյանքը նրանց կողքին վերնագրով հոդվածին, Ջավախքի ազգային զբոսայգու կյանքի մասին, Jnews.ge-ի խմբագրությունը մանրամասն տեղեկատվություն եւ շտկումներ է ստացել:
Նշենք, որ 2018 թ. սեպտեմբերի 26-ին՝ Jnews կայքում հրապարակված տեղեկատվության հավաքման ընթացքում, խմբագրությունը հարցմամբ դիմել է Գործակալությանը և որպես տեղեկատվություն ստացել: Սակայն, նյութը հրապարակելուց հետո՝ մեկ ամիս անց, մենք նույն հարցերի վերաբերյալ ավելի մանրամասն պատասխան ստացանք:
Այս տեղեկատվության համաձայն, Ջավախքի պահպանվող տարածքների հիմնադրման օրվանից մինչ այսօր, 7 տարվա ընթացքում իրականացվել են հետեւյալ նախագծերը:
«Կառուցվել է վարչության շենքը և այցելուների կենտրոնը, կառուցվել է ցուցասրահ, զբոսախնջույքների համար նախատեսված տարածք, դիտակետային հարթակներ, սանհիգիենիկ կետեր, զբոսաշրջային արահետներ: Էկոզբոսաշրջային գործունեությունը զարգացել է, գիտահետազոտական աշխատանքներ են իրականացվում… Շատ գյուղեր հագեցած են խմելու ջրով: Ջավախքի պահպանվող տարածքների վարչակազմի աջակցմամբ իրականացվել են բազմաթիվ ծրագրեր, օրինակ, Սամեբա գյուղում բացվել է ձիերի վարձակալման կետ, այս ծրագրի շրջանակներում բնակչությանը փոխանցել են ձիերի լծակներ»:
Զբոսաշրջության զարգացման հետ կապված պատասխանում նշված են հետեւյալ կետերը.
«• Էկոզբոսաշրջության զարգացման համար գործակալությունը ձեռք է բերել զբոսաշրջային սարքավորումներ (լեռնային հեծանիվներ, մեջքի պայուսակներ, քնապարկեր, ռետինե սպունգեր, ձնագնացներ):
• Էկոզբոսաշրջության զարգացման համար նախատեսվում են նաեւ պլաններ` կենտրոնական ճանապարհից դեպի Կարծախի լիճ տանող ճանապարհի վերակառուցման համար:
• Նախորդ երկու տարիների ընթացքում Ջավախքի պահպանվող տարածքներում ոչ մի անօրինական որսի եւ զենքով տեղաշարժի փաստ չի արձանագրվել: Ապօրինի որսի նվազեցված քանակի շնորհիվ աճել է թռչունների թվաքանակը»:
Սակայն, մեր հարցման պատասխանի մեջ, Ջավախքի պահպանվող տարածքներում վիճակագրության համաձայն արձանագրված էր որսագողության 85 ապօրինի դեպք, 65 ձկնորսության, որսորդություն եւ զենքով տեղաշարժման դեպք: Սակայն, ըստ Կարծախի բնակիչների՝ վերջին երկու տարիների ընթացքում որսագողության մեղադրանքով ձերբակալվել է գյուղի 7 բնակիչ:
Ըստ մեր կողմից ձեռք բերված տեղեկատվության, Վարչությունը պարբերաբար իրականացնում է էկո-կրթական գործունեություն, կազմակերպում է տեղեկատվական հանդիպումներ եւ ակցիաներ: Մի շարք խնդիրներ լուծվում են տեղական բնակչության հետ համաձայնությամբ, հաճախ դպրոցներում կազմակերպվում են կոնֆերանսներ բնության, բնապահպանության եւ պահպանվող տարածքների վերաբերյալ: Օրինակ, մեկ ծրագիր իրականացվել է Խանչալիի դպրոցի հետ համագործակցությամբ: Ջավախքի պահպանվող տարածքների վարչակազմի կողմից կազմակերպել է Կարծախի դպրոցից երեխաների ճանապարհորդությունը դեպի Մտիրալա ազգային պարկը: Ջավախքի պահպանվող տարածքների վարչակազմի կողմից կազմակերպել է Կարծախ, Սուլդա, Դադեշ և Ժդանով գյուղերի դպրոցականների ճանապարհորդությունը դեպի Սաթափլիա քարանձավ:
Ստորեւ ներկայացված են Ջավախքի պահպանվող տարածքների վարչակազմի կողմից կազմակերպված էկո-կրթական միջոցառումների վերաբերյալ վիճակագրական տվյալների գրաֆիկաները:
Արոտավայրերի առնչությամբ պատասխանում մատնանշվում են այն մեթոդները եւ օրենսդրությունը, որոնց վերաբերյալ այս հարցը լուծվել է «Պահպանվող տարածքների համակարգի մասին» օրենքի 12-րդ հոդվածի 22-րդ կետի համաձայն, որտեղ գրված է հետեւյալը.
«Կառավարման պլանի կամ ժամանակավոր կարգավորման կանոնակարգի համաձայն` առանձնացված գյուղատնտեսական հողերը (խոտհարքները եւ արոտավայրերը), Վրաստանի քաղաքացիական օրենսգրքով սահմանված ընթացակարգերի համաձայն` կարող են ժամանակավոր օգտագործման համար տրամադրվել՝ վարձակալության տեսքով, 10 տարուց ոչ ավելի ժամկետով: Վերոնշյալի հիման վրա, պահպանվող տարածքների գործակալության կողմից արոտավայրերի վարձակալության տրամադրմանը նախորդում է մունիցիպալիտետի դիմումը, նշված են արոտավայրերի ուրվագծերը եւ արոտավայրերը վարձելու ցանկություն ունեցող անձանց ցանկը: Ըստ այսօրվա տվյալների, վարձակալությամբ տրվել է 12 հողակտոր՝ ընդհանուր 4245 հա տարածքով: Ինչ վերաբերում է խոտհարքներին եւ արոտավայրերին, որոնք հատկացված են Սուլդա եւ Կարծախ գյուղերի բնակիչներին օգտագործման համար, տարածքները վարձով տրված չեն եւ ավելի մեծ տարածք է թողնված, քան պահանջվում է, ինչ վերաբերում է օգտագործման տեսակներին՝ դա որոշվելու է անձամբ ժողովրդի կողմից: Պետք է նշել, որ պահպանվող տարածքներում արոտավայրերի ողջամիտ օգտագործումը նշանակում է 1 հա արոտավայրերի համար անասունների սահմանափակ քանակություն, որը հաշվարկվում է հատուկ ուսումնասիրությունների հիման վրա, ինչը կապահովի կայուն եւ երկարաժամկետ օգտագործումը»:
Նշված էր նաեւ անօրինական ծառահատումների հարցը եւ որսագողության փաստերը: Համաձայն գործող օրենսդրության` պահպանվող տարածքների բնակիչների համար ձկնորսությունը թույլատրելի է անձնական կարիքների համար: Բնական ռեսուրսների ոչ համակարգային եւ իռացիոնալ սպառումը կհանգեցնի լճի աղքատությանը:
«Վերը նշված էր, Կարծախի լճում հայտնաբերվել են ապօրինի ծառահատումների փաստեր: Հետաքրքիր փաստը կայանում է նրանում, որ ինչպես նշում է ռեսպոդենտը, խեցգետինների որսը առայժմ ընթանում էր առանց խնդիրների, երբ մինչ պահպանվող տարածքների հիմնադրումը, անցկացված ուսումնասիրությունների ժամանակ չի նույնականացվել խեցգետինների գոյությունը, իսկ անօրինական որսի հայտնաբերումը վկայում է խեցգետինների գոյության մասին: Երբ խոսքը վերաբերում է պահպանվող տարածքներին, բնական ռեսուրսների օգտագործումը պետք է խելամիտ լինի եւ ոչ թե սիստեմատիկ: Տեղական բնակչությունը հակասում է «Պահպանվող տարածքների համակարգի մասին» Վրաստանի օրենքի պահանջներին՝ օգտագործելով բնական ռեսուրսները: Ելնելով վերը նշվածից, պահպանվող տարածքների գործակալությունը նախատեսում է ուսումնասիրել Կարծախի լճի կենսաբազմազանությունը, ինչը կհանգեցնի ձկնորսության անհրաժեշտության: Ձկնորսության եւ խեցգետինների որսի խնդիրները կորոշվի գիտնականների կողմից մշակված խորհրդատվությունների հիման վրա՝ հատուկ ուսումնասիրություններից հետո»:
«Ջավախքի պահպանվող տարածքների ստեղծման նպատակը էկոհամակարգերի պաշտպանությունն է, որոնք կարևոր նշանակություն ունեն՝ ինչպես ազգային, այնպես էլ միջազգային մակարդակով, ինչպես նաեւ տարածաշրջանում ստեղծել բարենպաստ ֆոն տուրիզմի եւ հանգստյան գոտիների զարգացման համար: Բացի այդ, նպատակ է համարվում՝ էկոհամակարգերի պաշտպանությունը, որոնք ներկայացված են՝ բնական սոճիներով Ջավախքի բարձրավանդակում, էնդեմիկ ու տեղական էնդեմիկ տեսակներով, Կարմիր գրքում գրանցված վայրի կենդանիներով եւ բույսերով, լանդշաֆտներով՝ առաջացած հնագույն բույսերի համայնքներով եւ պարտականությունների իրականացմամբ, որոնք անհրաժեշտ է իրականցնել և փրկել միջանցքը և չվող թռչունների կանգառման վայրերը»,– նշվում է մանրամասն պատասխանի մեջ:
Պատասխանում մեկ անգամ եւս նշվում է, որ այն իրականացվել է Ջավախքի պահպանվող տարածքների ստեղծման ծրագրի շրջանակներում՝ գյուղերի համար:
«• Կարծախ գյուղում կառուցվել է 10 մետրանոց խորքային հորատանցք, որտեղից կարելի է հագենալ խմելու ջրով եւ ոչ մի դեպքում ճահճային ջրով
• Սուլդա գյուղում տեղադրվել են խմելու ջրի գլխավոր սարքավորումները, ջրատար խողովակները փոխվել են, նորացվել է ջրի ավազանը
• Բոզալի գյուղում ջրի ավազանը մաքրվել եւ վերակառուցվել է, ջրմուղի խողովակները փոխվել են
• Դադեշ գյուղում կառուցվել է գլխավոր շինությունը, ջրամատակարարման խողովակների 20%-ը փոխվել է, ավազանը նորացվել
• Մյասնիկյան գյուղում տեղադրվել են ջրմուղի նոր ջրատար խողովակներ, որոնք անցնում են Սուլդայի ճահճով
• Սամեբա գյուղում նոր ջրմուղ է կառուցվել, փոխվել են խողովակները
• Ժդանովական գյուղում նոր ավազան է կառուցվել, ջրմուղի հին ջրատար խողովակները փոխվել են
• Քլորացուցիչներ են պատրաստվել բոլոր գյուղերում, որպեսզի ջուրը քլորացվի եւ օգտագործվի խմելու համար»:
«Հաշվի առնելով վերոհիշյալ տվյալները, ձեր հոդվածում ներկայացված տեղեկատվությունը չի համապատասխանում իրականությանը: Բացի այդ, խմելու ջուրը հանրությանը մատուցելու թույլտվություն է տրվում համապատասխան փաստաթղթերի եւ վերլուծությունների ներկայացումից հետո: Ջուրը խմելու համար պիտանի է եւ համապատասխան փաստաթղթերը պահվում Բնապահպանության համաշխարհային հիմնադրամում (WWF): Կարծախ գյուղի բնակչությունը գերադասում է ջուրը ստանալ ինքնահոս աղբյուրներից, այլ ոչ թե հորերից, հենց այդ փաստի հետ կապված խնդիրներ են հայտնաբերվում», – գրում է գործակալությունը:
Այնուամենայնիվ, նրանք, ըստ երեւույթին, չգիտեն, որ Կարծախի այս ջրմուղը, որը պետք է ջրով ապահովեր Կարծախ, Սուլդա, Բոզալի, Դադեշ եւ Մյասնիկյան գյուղերը՝ ընդհանրապես չի աշխատում, եւ այն բնակչությունը, որը նախկինում ջուր էր կրում էշերով, ձիերով եւ ձեռքով՝ այդպես էլ շարունակում է: Նշենք, որ ջրի որակի մասին խոսում էին բնակիչները, որոնք էլ, ըստ երևույթի, պետք է օգտվեին այդ ջրից:
Jnews.ge-ի հարցման պատասխանին՝ «Տեղացիները ցանկություն են հայտնել, որ պահպանվող տարածքներում ներառվեն նաեւ Փարավանի եւ Սաղամո լճերը: Հետեւաբար, պահպանվող տարածքների ներկայացուցիչները բանակցություններ են վարում տեղական իշխանությունների հետ: Ներկայումս, տարածքի ուսումնասիրությունն իրականացվում է Պահպանվող տարածքների գործակալության եւ Վայրի բնության հիմնադրամի (WWF) կողմից: Կպատրաստվեն փաստաթղթեր առ այն, թե արդյո՞ք լճերը համապատասխանում են պահպանվող տարածքների չափանիշներին»:
Իսկ այժմ, պատասխանում ավելի մանրամասն եւ հիմնավորված է գրված, թե ինչ պատճառով է Սաղամո եւ Փարավանի լիճը ընդգրկվելու Ջավախքի ազգային պարկի մեջ:
«Ջավախքի պահպանվող տարածքների ընդհանուր տարածքը 13498, 02 հա է: Նախատեսվում է պահպանվող տարածքներն ընդլայնել 5.275 հեկտարով, որոնք ընդգրկում են ճահիճները, Փարավանի, Աբուլ եւ Ավճալա լճերը, որոնք առանձնանում են իրենց եզակի կենսաբազմազանությամբ եւ իրենցից ներկայացնում են պահպանման եւ հանգստի համար լավագույն վայրերը: Միայն վերականգնվելու են տարածքների հանգստի կարգավիճակը, ինչպես նաեւ լեռնաշխարհի պատմականորեն բնորոշ տեսակների բազմազանությունը: Պահպանվող տարածքների հիմքով կմեծանա ոչ միայն տարածքի հանգստյան կարգավիճակը, այլեւ կվերականգնվի նաեւ լճերի պատմականորեն բնորոշ տեսակների բազմազանությունը»:
Քրիստինե Մարաբյան
