Աշխարհաքաղաքական նոր իրողություններում Վրաստանի հեռանկարների, Հայաստանում փոփոխությունների և տարածաշրջանային քաղաքականության մեջ Չինաստանի դերի մասին JNEWS-ը զրուցել է Վրաստանի ռազմավարական և միջազգային հետազոտությունների հիմնադրամի (Ռոնդելի հիմնադրամ) ավագ գիտաշխատող, Մեծ Բրիտանիայում Վրաստանի նախկին դեսպան Գիորգի Բադրձիեի հետ։
– 2020 թվականից ի վեր ի՞նչ է փոխվել աշխարհաքաղաքականության մեջ:
– Մենք պետք է խոսենք իշխանությունների, իշխող կուսակցության կողմից փոփոխությունների մասին։ Շատ փոփոխություններ կան, այդ թվում՝ օբյեկտիվ, բայց Վրաստանի համար գլխավոր փոփոխությունը պարոն Իվանիշվիլիի՝ ԵՄ-ին ինտեգրվելու ուղին փոխելու որոշումն է, քանի որ ժողովրդավարական բարեփոխումների շարունակությունը հակասում է իշխանությունը պահպանելու նրա շահերին։ Շատ բան է փոխվել, մարդիկ զարմանում են, թե ինչու Իվանիշվիլին և նրա իշխող կուսակցությունը պետք է վերադարձնեին քաղաքական գործընթացը «Օտարերկրյա ազդեցության օրենքի» միջոցով։ Ես սովորաբար երկու բացատրություն եմ լսում. մեկը հիմնված է Հարավային Կովկասի աշխարհաքաղաքական փոփոխությունների վրա։ Չնայած այն հանգամանքին, որ Ռուսաստանը Իվանիշվիլիին և «Վրացական երազանքին» դիտարկում է որպես եթե ոչ զինակից և դաշնակից, ապա գոնե իր համար համեմատաբար վստահելի քաղաքական ուժ Վրաստանում։ Խորհրդարանի միջոցով օրենքի ընդունումը Մոսկվայի կողմից Իվանիշվիլիի նկատմամբ ճնշումների արդյունք էր։ Ճնշում վերջնական ընտրություն կատարելու համար: Եթե դա ճիշտ է, ապա դա կարող է ունենալ աշխարհաքաղաքական հիմք: Սա այն փոփոխությունների արդյունքն է, որը մենք տեսնում ենք 2020 թվականից ի վեր։
– Ի՞նչ է փոխվել 2020 թվականից ի վեր այս քաղաքականությունում։
– Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի ազդեցության հիմքը Ռուսաստանի դաշնակից Հայաստանն էր։ Եվ այդ հարաբերությունները հիմնականում հենվում էին Հայաստանի կողմից Ռուսաստանից անվտանգության երաշխիքներ ներկայացնելու վրա՝ Հայաստանի կողմից Ռուսաստանին փոխանցված ինքնիշխանության մասնաբաժնի դիմաց՝ սա տնտեսական, քաղաքական ինքնիշխանություն է։ Սրա դիմաց նա (խմբ. Հայաստանը) ակնկալում էր ստանալ անվտանգության երաշխիքներ, որոնք վճռական պահին չստացավ։ Սրա պատճառով, բնականաբար, Հայաստանում լուրջ քննարկումներ սկսվեցին Ռուսաստանին այլընտրանքի, դեպի Արևմուտք շրջադարձի մասին, մանավանդ որ հայ ժողովուրդը վաղուց որոշել էր, որ իրեն այնքան էլ հարմարավետ չի զգում, երբ իշխանությունը ոչ միայն ժողովրդավարական չէ, այլև՝ ամբողջովին կոռումպացված է։
Ես չեմ զարմանա, եթե Ռուսաստանում սկսեն համարել, որ ողջ Հարավային Կովկասը կորցնելու վտանգ է առաջացել։ Որովհետև Հայաստանում մենք ականատես ենք վերակողմնորոշման գործընթացի։ Ադրբեջանը Ռուսաստանի վրա հույս դնելու առանձնահատուկ պատճառ չունի. Ճիշտ է, նա կհամագործակցի Ռուսաստանի հետ, բայց Ադրբեջանին Ռուսաստանն առանձնապես պետք չէ։ Նրա (խմբ. Ադրբեջանի) համար ավելի լուրջ խնդիր է մուտքը միջազգային շուկաներ և մուտքը դեպի իր դաշնակից Թուրքիա: Վրաստանում, եթե այս գործընթացն ավարտվի այնպես, ինչպես դա հիմա է երևում, այն կարող է շրջադարձվել։ Նվազագույնը, մեկուսացված լինելով նույնիսկ առանց պաշտոնական երաշխիքների, Ռուսաստանի հետ ֆորմալ հարաբերությունները, Ռուսաստանի համար Հայաստանի ու Ադրբեջանի կորուստը կփոխհատուցվի Վրաստանի նկատմամբ վերահսկողությամբ։ Հայաստանի և Ադրբեջանի կորուստը Ռուսաստանի համար գուցե կարևոր չէ, բայց Վրաստանը վերահսկելով՝ նա կարող է շատ լուրջ ազդել թե՛ Հայաստանի, թե՛ Ադրբեջանի ընտրության ազատության վրա։
– Տարածաշրջանային աշխարհաքաղաքականության մեջ Ուկրաինայում պատերազմն առանձնահատուկ տեղ է զբաղեցնում՝ Ուկրաինայի վրա ընկնո՞ւմ է Ռուսաստանին և հետխորհրդային երկրներին վերամիավորելու հավակնություններին աջակցելու պատասխանատվությունը:
– Ոչ միայն հետխորհրդային տարածքը կհայտնվի այս երկրների ինքնիշխանության բաժինը կորցնելու մեծ վտանգի տակ։ Բայց էֆեկտը, կարծում եմ, կլինի գլոբալ: Նախ, մեզ (խմբ. Վրաստանի) համար դա կնշանակի, որ Կրեմլը շատ ավելի ակտիվ է լինելու նախկին խորհրդային հանրապետություններն իր ռազմական, քաղաքական և տնտեսական վերահսկողությանը ենթարկելու փորձերի մեջ, բայց հետևանքները կլինեն շատ ավելի լուրջ և գլոբալ։ Որովհետև եթե պարզվի, որ ռազմական ճանապարհով, ուժով մի երկիր կարող է քանդել կանոնների վրա հիմնված հարաբերությունների համակարգը, ապա ի՞նչը կխանգարի մյուս ավտորիտար, տոտալիտար երկրներին կամ ծայրահեղական խմբավորումներին, ահաբեկչական կազմակերպություններին զինված միջոցներով հասնել իրենց նպատակներին։
– Հնչում են վարկածներ, որ Մոսկվան Վրաստանին խոստացել է վերադարձնել Աբխազիան ու Հարավային Օսիան աշխարհաքաղաքական կուրսի փոփոխության դիմաց…
– «Վրացական երազանքի» ներկայացուցիչները փորձեցին ակնարկել, որ ԵՄ-ին անդամակցելու փոխարեն մենք տարածքային ամբողջականություն ենք ստանալու… Ինչին Մոսկվայից միանգամայն պարզ պատասխան եկավ, որ ոչ ոք Մոսկվայից ոչ մի խոստում չի տվել Աբխազիան Վրաստանի ծոցը վերադարձնելու վերաբերյալ, ընդհակառակը, որ Ռուսաստանը պահպանում է անկախության աջակցության իր գիծը, որը գոյություն չունի, այլ Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի անկախությունը։ Այնպես որ, այս խաղաքարտը նախընտրական շրջանում չի խաղարկվի։ Չնայած մենք արդեն շատ հետաքրքիր բաներ ենք տեսել, երբ սևին ասում էին սպիտակ, իսկ սպիտակին՝ սև։ Օրինակ՝ «Վրացական երազանքը» մեր դաշնակիցներին, ովքեր այս տարիների ընթացքում աջակցում էին Վրաստանի անկախությանը, այդ թվում՝ ֆինանսապես և քաղաքականապես, հռչակեց «գլոբալ պատերազմի կուսակցություն», իսկ Չինաստանին, որը մինչ օրս հրաժարվում է աջակցել տարածքային ամբողջականության կամ վրացի փախստականների իրավունքների վերաբերյալ բանաձևին ՝ որպես ռազմավարական դաշնակցի։ Ի դեպ, շնորհակալություն Հայաստանին այս բանաձևին առաջին անգամ աջակցելու համար։
– Ինչո՞վ էր պայմանավորված այն, որ Հայաստանն այնուամենայնիվ աջակցեց փախստականների վերաբերյալ ՄԱԿ-ի բանաձևին։
– Այստեղ երկու հստակ գործոն կա՝ նախ հայտնվեցին հայ փախստականներ, երկրորդ՝ շրջադարձ Ռուսաստանից դեպի Եվրոպա։ Մինչ այժմ, երբ Հայաստանը դեմ էր քվեարկել այս բանաձևին, դա արվում էր Ռուսաստանի պատճառով՝ որպես համերաշխություն Ռուսաստանին։ Հիմա դա փոխվել է։ Օրինակ՝ միանգամայն պարզ է, որ Հայաստանը վերանայում է երկկողմ հարաբերությունները, այդ թվում՝ իր կարգավիճակը, օրինակ՝ ՀԱՊԿ-ում և ռուսական այլ կառույցներում։
– Վերադառնալով Վրաստանում տիրող իրավիճակին, «Օտարերկրյա գործակալների մասին» օրենքի ընդունումից հետո ԱՄՆ-ի կողմից հետևեցին պատժամիջոցները։ Վրաստանը երես է թեքում արևմտամետ կուրսից, իսկ ո՞ւր է շարժվում:
– Եթե այս իշխանությունը մնա և շարունակի իր հակաարևմտյան կուրսը, Վրաստանը կդառնա չկայացած պետություն, Ռուսաստանի գավառ՝ մեկուսացված, շահագործվող չինական պետական ընկերությունների կողմից։ Ի դեպ, Չինաստանի հետ համագործակցությունը, առկա է միջազգային փորձ և շատ հաճախ լավ բան չի խոստանում Չինաստանից տնտեսապես կախված երկրների համար։ Ավելին, Վրաստանում, որը Չինաստանը համարում է Ռուսաստանի ազդեցության գոտի և չի պատրաստվում առանձնապես ներդրումներ կատարել ո՛չ տնտեսական, ո՛չ քաղաքական առումով։ Եթե նույնիսկ Չինաստանը ներդրումներ կատարի Անակլիայում, Վրաստանի փոխարեն, որը կկապի Արևմուտքն Արևելքի հետ և դրանով իսկ կավելացնի իր արժեքը երկու կողմերի համար, մենք կստանանք ռուս-չինական վերահսկողության համակարգ։ Այսինքն՝ մենք դարպաս ենք լինելու Չինաստանի և Ռուսաստանի համար, Արևմուտքի դարպաս լինելու փոխարեն։ Շատ բան կախված է նրանից, թե ով է վերահսկում ենթակառուցվածքները և ապրանքների ու բեռների տեղաշարժը։ Հիշեցնեմ, որ 90-ականներին Ռուսաստանը կտրականապես կանխեց Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհանի (խմբ. նավթամուղի) կառուցումը։ Նախագիծ, որը Կասպից ծովի ռեսուրսներն անկախացրեց ռուսական ազդեցությունից։
– Այնուամենայնիվ, նման կարևոր նախագիծ, ինչպիսին է Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթուղին, որից մենք՝ տեղացիներս, չենք կարող օգտվել…
– Մենք չենք կարող դրանից օգտվել, Վրաստանն օգտվել է դրանից նրանով, որ 90-ականների վերջին դարձավ ավելի արժեքավոր խաղացող միջազգային հարաբերություններում, թեև մինչ այդ Վրաստանն ընդհանրապես չէր համարվում Արևմուտքի հետաքրքրության օբյեկտ։ Այնպես որ երբեմն, բացի կոմերցիոն նկատառումներից, կան զուտ աշխարհաքաղաքական նկատառումներ։ Չինաստանի դեպքում ես վստահ չեմ կոմերցիոնի հարցում, բայց Վրաստանի աշխարհաքաղաքական արժեքը շատ առումներով կթուլանա։
