Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագրի հեռանկարների, Վրաստանի աշխարհաքաղաքական կողմնորոշման, տարածաշրջանում ԱՄՆ դերի, Հայաստանի և Ադրբեջանի համար հնարավոր օգուտների, Ռուսաստանից եկող ռիսկերի, Զանգեզուրի միջանցքի ճակատագրի և տարածքային վերահսկողության կորստի վերաբերյալ մտահոգությունների մասին։ Այս և շատ ավելիի մասին Jnews-ը զրուցել է քաղաքագետ Գիորգի Բադրիձեի հետ։

Արդյո՞ք Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև համաձայնագիրը նշանակում է, որ Ռուսաստանի ազդեցությունը Հարավային Կովկասում թուլանում է, և արդյո՞ք այս թուլացումը վերաբերում է նաև Վրաստանին։

— Նախ, համաձայնագիր որպես այդպիսին դեռևս չկա։ Կա հռչակագիր, և այս հռչակագիրը, մի կողմից, երեք կողմերի մտադրությունների դրսևորումն է։ Ադրբեջանի և Հայաստանի՝ կարգավորելու հակամարտությունը, և այնտեղ նշված են որոշ սկզբունքներ, որոնց վրա հիմնված կլինի այս կարգավորումը։ Եվ երրորդ կողմը՝ Միացյալ Նահանգները, որը կնպաստի այս կարգավորմանը։ Սակայն իրական համաձայնությունից առաջ անհրաժեշտ է լուրջ քայլեր ձեռնարկել։ Այսպիսով, սա միայն գործընթացի սկիզբն է, որպեսզի մենք չխառնենք փաստերը։

Երկրորդ, երբ Ադրբեջանն ու Հայաստանը հասնեն փոխադարձ համաձայնեցված սկզբունքների վրա հիմնված խաղաղության պայմանագրի, այդ թվում՝ երբ կողմերը հասնեն ոչ միայն փոխըմբռնման, այլև իրավաբանորեն պարտավորեցնող փաստաթղթի, դա կարող է լինել պայմանագիր կամ ավելի բարձր կարգավիճակի փաստաթուղթ, այն պետք է մանրամասներ ամրագրի սահմանի, փախստականների վերաբերյալ, և կան բազմաթիվ հարցեր, որոնք պետք է լուծվեն: Բայց այս հարցերի լուծումից հետո, ձեր հարցին կոնկրետ պատասխանելու համար, սա գործնականում Ռուսաստանից խլում է ազդեցության հիմնական լծակը և՛ Հայաստանի, և՛ Ադրբեջանի վրա: Հակամարտության խաղաղության պայմանագրով լուծումը կնշանակի ռուսական ազդեցության ավարտ, քանի որ մինչև հիմա՝ 1990-ական և 2000-ական թվականների ընթացքում, Ռուսաստանի հիմնական լծակը հենց հակամարտությունն էր: Ռուսաստանը պաշտոնապես գլխավոր միջնորդն էր, և այս բոլոր գործընթացները՝ Մինսկի խումբը և այդ ամենը, ոչինչ չբերեցին հենց այն պատճառով, որ Ռուսաստանը երբեք շահագրգռված չի եղել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղ կարգավորմամբ:

Նույնիսկ այսպիսի մի դաժան կատակ կար, որ Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև հակամարտության մեջ Ռուսաստանը գտնվում է հակամարտության կողմում։ Դե, դա ընդհանրապես ծիծաղելի չէ, հատկապես մեզ համար։ Կային նաև այլ նմանատիպ քաղաքական կատակներ Աբխազիայի հակամարտության և նմանատիպ այլ իրադարձությունների մեջ Ռուսաստանի դերի մասին։ Այնպես որ, ես կարծում եմ, որ մենք հիմա ռիսկի գոտում ենք, երբ Ռուսաստանը կփորձի տորպեդահարել այս խաղաղության պայմանագրի գործընթացը։ Եվ սա, ցավոք, մեր փորձը հաշվի առնելով՝ Ռուսաստանն ավելի հաջողակ է ամեն տեսակի սադրանքներ իրականացնելու հարցում, քան այն գործընթացներում, որոնք պահանջում են ներդրումներ՝ տնտեսական, քաղաքական և այլ ռեսուրսների։

Այսպիսով, հիմա մենք ականատես ենք լինում այս գործընթացին, որը, մի կողմից, հույս է ներշնչում, որ առաջընթացը հնարավոր է, բայց մյուս կողմից՝ սա ռիսկի մի շրջան է, երբ Ռուսաստանը կփորձի թույլ չտալ Վաշինգտոնում կողմերի կողմից ստանձնած պարտավորությունների կատարումը։

Ինչ վերաբերում է Վրաստանին, որտե՞ղ կլինենք մենք։

— Եթե Վրաստանում լիներ իշխանություն, որն առաջնահերթ կհենվեր ազգային շահերի վրա և պատասխանատու կերպով կմոտենար Վրաստանի շահերին, Վրաստանը կլիներ այս գործընթացի՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության գործընթացի մասը։ Օրինակ, կարծում եմ, որ այս հանդիպումը, որը կազմակերպվել էր ԱՄՆ վարչակազմի կողմից, կարող էր տեղի ունենալ ԱՄՆ-ի մասնակցությամբ Թբիլիսիում։ Ամեն դեպքում, Վրաստանը պետք է շատ ավելի ակտիվ դեր խաղար կարգավորման գործընթացում և, մյուս կողմից, դիրքավորվեր Հարավային Կովկասի ապագա դասավորության մեջ։

Իսկ այսօրվա իրավիճակում, Իվանիշվիլիի ռեժիմի օրոք Վրաստանը մեկուսացել է ինչպես Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության գործընթացից, այնպես էլ խաղաղության պայմանագրի արդյունքում բացվող հեռանկարներից, որը Հարավային Կովկասին կապահովի ավելի կայուն ապագա։ Այս առումով, Վրաստանի կառավարությունը, ավելի ճիշտ՝ դե-ֆակտո ռեժիմը, մեկուսացել է և նույնիսկ չի անհանգստացել, օրինակ, հայտարարություն անել, որով կողջունի խաղաղության պայմանագրի հեռանկարը։ Ընդհակառակը, Իվանիշվիլիի կառավարության հետ կապված լրատվամիջոցները գործնականում սկսել են հարձակում կատարել այս պայմանագրի վրա։

Հաշվի առնելով այն, որ մի կողմից, թվում է, թե Վրաստանի իշխանությունները մերձենում են Ռուսաստանի հետ, մյուս կողմից՝ մեղադրում են Ռուսաստանին ագրեսիայի մեջ։ Երրորդ կողմից՝ իշխանությունները հեռու են մնում Եվրամիությունից և Միացյալ Նահանգներից։ Ի՞նչ է կատարվում։ Ի՞նչ է իրականում ուզում «Վրացական երազանքը»։

— Դե, ես վաղուց չեմ լսել, որ Իվանիշվիլիի ռեժիմը մեղադրի Ռուսաստանին ագրեսիայի մեջ։ Ընդհակառակը, 2008 թվականի օգոստոսին ռուսական ներխուժման տարելիցի օրը նրանք ուղիղ տեքստով մեղադրեցին Վրաստանին այս պատերազմը սկսելու մեջ։ Այնպես որ, իմ կարծիքով, ամեն ինչ արդեն լիովին տրամաբանական ձևով պարզ է դարձել, երբ Իվանիշվիլիի իշխանության գործողություններն ու հայտարարությունները ոչ միայն ռուսամետ դիրքորոշում են, այլև ուղղակիորեն ռուսական։ Ամեն ինչ արդեն տրամաբանորեն զարգացել է այնպես, որ որևէ առանձնահատուկ հարց չմնա այն մասին, թե ինչ կողմնորոշման են հավատարիմ Իվանիշվիլին և նրա իշխանությունը։

Ի՞նչ կտա խաղաղության պայմանագիրը Հայաստանին։

— Սա շատ դժվար դիլեմա է Հայաստանի համար։ Մի կողմից՝ կա խաղաղության հեռանկար, իսկ մյուս կողմից՝ կա հույս, որ ապագայում Հայաստանը կունենա բավարար ուժ՝ ռազմական միջոցներով վերադարձնելու Ղարաբաղի տարածքը։ Որքանով է դա իրատեսական, թող իրենց համար որոշեն նրանք, ովքեր մտածում են դրա մասին։ Եվ որքանով է իրատեսական, որ ուժերի հավասարակշռության փոփոխության հետևում կարող է կանգնած լինել Ռուսաստանի նոր դիրքորոշումը։ Հիշեցնեմ, որ Ռուսաստանը պաշտոնապես մնացել է Հայաստանի դաշնակիցը 2020 թվականին և դրանից հետո, մինչև վերջերս, և պարտավորություններ ուներ որպես դաշնակից Հայաստանի նկատմամբ։

Եվ այս պարտավորությունները չեն կատարվել։ Այսպիսով, այս իրավիճակում Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագիրն ինձ համար միակ ելքն է։ Բայց այս պայմանագրից, իհարկե, ամեն ինչ կախված է դրա մանրամասներից։ Հայաստանը պետք է իրական բենեֆիտներ ստանա դրանից։ Հայաստանը պետք է կոնկրետ օգուտներ ստանա՝ թե՛ քաղաքական, թե՛ տնտեսական առումով՝ այս պայմանագրից։

Ես այս գործընթացի կայուն շարունակություն այլ կերպ չեմ տեսնում։ Հակառակ դեպքում, Ռուսաստանը կփորձի, այսպես ասած, խաթարել վարչապետ Փաշինյանի իշխանությունը և այն փոխարինել ռուսամետ ազգայնականներով։ Բայց կարող եմ վստահորեն ասել, որ Հայաստանի նոր ռուսամետ կառավարությունն որևէ հատուկ օգուտ չի բերի, բացի հակամարտության վերսկսումից, որում Հայաստանը մեծ շանսեր չի ունենա։ Որովհետև Ռուսաստանն արդեն ցույց է տվել, որ ի վիճակի չէ դիմադրել Հարավային Կովկասում այլ ազդեցություններին։

Ի՞նչ օգուտ ունի Միացյալ Նահանգները, որը գրեթե 100 տարի կվերահսկի Զանգեզուրի միջանցքը։

— Դե, ինչպես ես հասկանում եմ, Թրամփի վարչակազմը հույսը դնում է այս միջանցքի զարգացումից զուտ տնտեսական օգուտների վրա, որտեղ ամերիկյան ընկերությունները կունենան որոշակի բացառիկ իրավունքներ։ Մյուս կողմից, այս միջանցքը, ամերիկացիների մասնակցության շնորհիվ դրա զարգացման գործում կունենա շատ ավելի կայուն հեռանկար, քանի որ մենք պետք է հասկանանք, որ Ռուսաստանից բացի, Իրանին նույնպես բացարձակապես դուր չի գալիս այս գաղափարը։

Եվ որպեսզի սա չդիտարկենք որպես Ադրբեջանի համար օգուտ, մենք պետք է նայենք այն փաստին, որ սա հեռանկարներ է բացում Հայաստանի համար՝ Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորման և այն օգուտների առումով, որոնք կապված են Թուրքիայի հետ նոր տնտեսական կապերի հետ։ Եվ սա նույնպես պետք է հաշվի առնել, երբ խոսում ենք Հայաստանի շահերի մասին։

Սա նշանակո՞ւմ է, որ Հայաստանը որոշ չափով կորցնում է իր տարածքի նկատմամբ վերահսկողությունն երկարաժամկետ հեռանկարում։

— Ես չգիտեմ՝ արդարացի՞ է ասել, որ այս միջանցքի զարգացման արդյունքում Հայաստանը կորցնում է իր տարածքի նկատմամբ վերահսկողությունը։ Ինչպես ես հասկանում եմ, Հայաստանը պաշտոնապես պահպանում է ինքնիշխանությունը, Հայաստանը չի հրաժարվում իր տարածքից, Հայաստանը տալիս է իր տարածքում ենթակառուցվածքների ֆիզիկական, տնտեսական զարգացման իրավունք։ Ինչպես ես հասկանում եմ, Հայաստանը այս տարածքը ոչ մեկին օրինականորեն չի փոխանցում, ուստի բոլոր միջազգային քարտեզների վրա այս տարածքը մնում է Հայաստանի տարածք։