Վրաստանի խորհրդարանական պատվիրակության վերջին այցը Չինաստան ընդգծեց երկու երկրների միջև խորացող ռազմավարական կապերը։ Տնտեսական համագործակցությունը, որը վերջին տարիներին հստակ դինամիկա է ցուցաբերում, այսօր ներառում է ոչ միայն առևտուր, այլ նաև ներդրումներ ենթակառուցվածքներում, լոգիստիկայում և էներգետիկայում։ Վրաստանը՝ որպես միջմայրցամաքային տարանցիկ հանգույց, կարևոր դեր ունի Չինաստանի նախաձեռնած նոր առևտրային ուղիներում։
«Վրացական երազանքի» խորհրդարանական պատվիրակությունը վերջերս պաշտոնական հանդիպումներ է ունեցել Չինաստանում, կուսակցության հաղորդմամբ, բարձրաստիճան խորհրդարանական պատվիրակությունը Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետությունում գտնվելու ժամանակ ռազմավարական հանդիպումներ է անցկացրել երկրների միջև համագործակցությունը խորացնելու համար։
Jnews-ը զրուցել է միջազգայնագետ, Չինաստանի հարցերով փորձագետ Անդրանիկ Հովհաննիսյանի հետ, ում համոզմամբ Վրաստանի և Չինաստանի միջև տնտեսական հարաբերությունները աստիճանաբար ամրապնդվում են:
Ինչպե՞ս կգնահատեք Վրաստան-Չինաստան տնտեսական հարաբերությունների ներկա վիճակը։ Կա՞ն արդյոք ոլորտներ, որտեղ այս համագործակցությունը հատկապես ակտիվ կամ նշանակալի է։
Կարող եմ ասել, որ Վրաստանի և Չինաստանի միջև տնտեսական հարաբերություններն աստիճանաբար ամրապնդվում են, հատկապես վերջին տաս տարիների ընթացքում: Համագործակցության հիմքում առևտուրն է: 2017 թվականին ազատ առևտրի համաձայնագրի ստորագրումից հետո, որը Վրաստանը դարձրեց տարածաշրջանի այն երկրներից մեկը, որն ունի նման մուտք դեպի չինական շուկա, Չինաստանը ավանդաբար դարձավ Վրաստանի հիմնական առևտրային գործընկերներից մեկը: Համագործակցության զարգացման կայուն միտումը հանգեցրեց Թբիլիսիի և Պեկինի միջև ռազմավարական գործընկերության համաձայնագրի ստորագրմանը 2023 թվականի հուլիսին: Բացի այդ, վերջին տարիներին Չինաստանի հետաքրքրությունը Վրաստանի տրանսպորտային և լոգիստիկ ներուժի նկատմամբ նույնպես աճել է: Հատկապես Ուկրաինայում հակամարտության և Մերձավոր Արևելքում շարունակվող լարվածության ֆոնին: Չինական ընկերությունները նույնպես հետաքրքրություն են ցուցաբերում էներգետիկայի և ենթակառուցվածքների նկատմամբ: Չնայած մասշտաբները դեռևս չափավոր են, դինամիկան ցույց է տալիս կայուն աճ:
Ի՞նչ չափով է Չինաստանը ներգրավված Վրաստանի արտաքին առևտրում. ի՞նչ տեղ է զբաղեցնում որպես արտահանման կամ ներմուծման գործընկեր։
Չինաստանը մշտապես Վրաստանի հինգ խոշորագույն առևտրային գործընկերների շարքում է։ 2024 թվականին երկու երկրների միջև առևտրաշրջանառությունը կազմել է 1.92 միլիարդ դոլար, ինչը 17%-ով ավելի է նախորդ տարվա համեմատ։ 2025 թվականի առաջին կեսին առևտուրն արդեն աճել է 22.3%-ով՝ 2024 թվականի նույն ժամանակահատվածի համեմատ։ Վրացական արտահանման հիմքը Չինաստան են կազմում գյուղատնտեսական արտադրանքը և հումքը, մասնավորապես՝ գինին, ֆեռոհամահալվածքները, ընկույզը։ Ներմուծման մեջ գերակշռում են մեքենաները, էլեկտրոնիկան, շինանյութերը և արդյունաբերական ապրանքները։
Ինչպիսի՞ն են չինական ներդրումների ծավալը Վրաստանում վերջին տարիներին։ Որո՞նք են հիմնական ուղղությունները։
Վրաստանում չինական ուղղակի ներդրումների ծավալը դեռ բարձր չէ՝ համեմատած ԱՄՆ-ի, ԵՄ-ի, Մեծ Բրիտանիայի, Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ։ Այնուամենայնիվ, վերջին 10 տարիների ընթացքում Վրաստանում չինական ներդրումների կայուն աճ է գրանցվել։ Ներդրումները հիմնականում կենտրոնացած են տրանսպորտային ենթակառուցվածքների (ճանապարհների և նավահանգստի շինարարություն), էներգետիկայի (հիդրոէլեկտրակայաններ, արևային կայանքներ) և լոգիստիկայի ոլորտներում։ Որոշ նախագծեր իրականացվում են «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» մեխանիզմի շրջանակներում, որտեղ Վրաստանը հանդես է գալիս որպես Եվրոպայի և Ասիայի միջև տարանցիկ միջանցքի մաս։ Չինական ընկերությունների կողմից հետաքրքրություն կա նաև արդյունաբերական գոտիների նկատմամբ, մասնավորապես՝ Փոթիի և Թբիլիսիի տարածքներում։ Այնուամենայնիվ, ներդրումների մակարդակը մնում է պոտենցիալից ցածր, ինչը պայմանավորված է երկու հիմնական պատճառով՝ Վրաստանում շուկայական սահմանափակումներով և ներքաղաքական գործընթացների ռիսկերով։
Չինաստանը հաճախ ընդգրկվում է մեծ ենթակառուցվածքային նախագծերում՝ հատկապես «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախաձեռնության շրջանակներում։ Վրաստանում այդ ծրագրերը որքանո՞վ են արդյունավետ կամ շահավետ։
Չինաստանի մասնակցությունը Վրաստանում ենթակառուցվածքային նախագծերին ռազմավարական նշանակություն ունեցող, բայց դեռևս լիովին չիրացված հնարավորություն է: Իհարկե, կան արդեն իրականացված նախագծերի վառ օրինակներ՝ ճանապարհների և նավահանգիստների արդիականացումը, երկաթուղային հաղորդակցության զարգացումը, ինչպես նաև չինական ընկերությունների մասնակցությունը լոգիստիկ կենտրոնների կառուցմանը: Սակայն դրանց լիարժեք արդյունավետության մասին խոսելը դեռ վաղ է: Այս նախագծերից շատերը լիովին չեն իրականացվել կամ վերջերս են ավարտվել: Նախագծերի արդյունավետությունը կախված է լինելու կառավարման որակից, պայմանների թափանցիկությունից և տարածաշրջանային միջանցքների հետ երկարաժամկետ ինտեգրումից:
Վրաստանի աշխարհագրական դիրքը ի՞նչ դեր է խաղում Չինաստանի տնտեսական հետաքրքրությունների առումով։
Վրաստանը դիտարկվում է որպես Չինաստանի ռազմավարության հիմնական տարր՝ Չինաստանի և Եվրոպայի միջև «Միջին միջանցքի» շրջանակներում առևտրային ուղիների դիվերսիֆիկացման համար, շրջանցելով Ռուսաստանը: Սև ծով մուտքը և Ադրբեջանի ու Թուրքիայի հետ զարգացած կապերը Վրաստանը գրավիչ են դարձնում լոգիստիկայի տեսանկյունից։ Չինաստանի համար կարևոր է, որ Վրաստանը հնարավորություն ունենա մուտք գործել Սև ծովի և եվրոպական շուկաներ, այդ թվում՝ ԵՄ-ի հետ ազատ առևտրի համաձայնագիր: Այս համատեքստում Թբիլիսին կարող է հանդիսանալ որպես «կամուրջ»՝ Ասիայի և Եվրոպայի միջև: Սա նաև նշանակում է, որ Չինաստանը հետաքրքրված է Վրաստանի և ԵՄ-ի միջև հարաբերությունների կայունությամբ։ Ներուժը լիովին իրացնելու համար անհրաժեշտ են մեծ ներդրումներ լոգիստիկայի, մաքսային համաժամեցման և ենթակառուցվածքների արդիականացման ոլորտում: Ոչ պակաս կարևոր է Վրաստանում ներքին քաղաքական կայունությունը:
Ըստ Ձեզ՝ որքանո՞վ են Չինաստան-Վրաստան տնտեսական հարաբերությունները փոխշահավետ։ Ո՞ր կողմն է ավելի շատ օգուտ ստանում։
Հարաբերությունները կարելի է ընդհանուր առմամբ փոխշահավետ անվանել, չնայած կողմերի տնտեսական կշիռը համեմատելի չէ: Չինաստանը հասանելիություն է ստանում ապրանքներին և տարանցիկ երթուղիներին, իսկ Վրաստանը՝ մեծ վաճառքի շուկային և ենթակառուցվածքային ներդրումներին: Վրաստանը հատկապես առավելություն ունի ազատ առևտրի պայմաններում արժեք ավելացնող ապրանքներ արտահանելու հնարավորության շնորհիվ։ Մյուս կողմից, միջնաժամկետ հեռանկարում Չինաստանը ստանում է ավելի շատ տնտեսական եկամուտներ, հատկապես Վրաստան արտահանման և երթուղիների ռազմավարական ամրապնդման շնորհիվ: Սակայն, եթե Վրաստանը կարողանա ավելի ակտիվորեն խթանել արտահանման դիրքերը և զարգացնել լոգիստիկ ենթակառուցվածքները, երկարաժամկետ հեռանկարում օգուտները կդառնան ավելի հավասարակշռված։
Վրաստանի շուկայի չափը և պայմանները ինչքանո՞վ են գրավիչ Չինաստանի համար։
Ներքին սպառման առումով վրացական շուկան Չինաստանի համար առաջնահերթություն չէ: Ակնհայտ է, որ Վրաստանի բնակչությունը և գնողունակությունը սահմանափակ են: Սակայն Վրաստանի գրավչությունը կայանում է այլուր՝ նրա տարանցիկ ներուժը և դեպի ծով մուտքը, ինչը թույլ է տալիս Չինաստանին ձևավորել այլընտրանքային երթուղիներ դեպի ավելի մեծ շուկաներ, օրինակ՝ Թուրքիա և ԵՄ: Կարևոր են նաև պարզեցված վարչական ընթացակարգերը, հարկման համեմատաբար ցածր մակարդակը և ռազմավարական աշխարհագրական դիրքը: Այս ամենը Վրաստանը հետաքրքիր է դարձնում ոչ թե որպես վերջնական շուկա, այլ որպես տարանցիկ և ներդրումային հարթակ:
Ինչպե՞ս կարող է Վրաստանը առավել արդյունավետ օգտագործել իր հնարավորությունները՝ չինական շուկա դուրս գալու կամ ներդրումներ ներգրավելու համար։
Վրաստանը կարող է մեծացնել իր արտահանման ներուժը՝ ավելի ակտիվորեն ներկայացնելով իր արտադրանքը չինական շուկայում, մասնավորապես՝ գյուղատնտեսական, էկոլոգիապես մաքուր և ապրանքանիշային արտադրանքը։ Դրա համար կարևոր է պահպանել հավաստագրումը, մարքեթինգը և մասնակցել չինական տնտեսական ցուցահանդեսներին։ Ներդրումներ ներգրավելու առումով Վրաստանը պետք է չինական ընկերություններին առաջարկի մասնակցություն արդյունաբերական գոտիներում, համատեղ լոգիստիկ կենտրոններում և կանաչ էներգիայի նախագծերում։ Կարևոր է նաև բարելավել ներդրումային միջավայրը՝ օրենսդրության կանխատեսելիությունը, դատական պաշտպանությունը և հարևան երկրների հետ լոգիստիկ կապը։ Օրինակ, փորձնական նախագծերի հաջող իրականացումը կստեղծի վստահության էֆեկտ և կներգրավի ավելի մեծ մասշտաբի չինական կապիտալ։ Իրականում, Վրաստանն ու Չինաստանն ունեն շատ ավելի մեծ ներուժ՝ խորացնելու գործընկերությունը այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են ենթակառուցվածքները, լոգիստիկան, գյուղատնտեսությունը, զբոսաշրջությունը և բարձր տեխնոլոգիաները։ Համագործակցության ընդլայնումը կարող է նպաստել երկու երկրների կայուն տնտեսական աճին և ամրապնդել նրանց դիրքերը տարածաշրջանային և համաշխարհային մակարդակներում։
Չինաստան-Վրաստան հարաբերություններն այսօր դրսևորվում են ոչ միայն որպես առևտրային համագործակցություն, այլ որպես հեռանկարային ռազմավարական դաշինք՝ միտված տարածաշրջանային կապերի ամրապնդմանը։ Չնայած առկա մարտահրավերներին՝ ներքաղաքական անկայունությունից մինչև ներդրումային միջավայրի սահմանափակումներ, կողմերը կանգնած են մեծ հնարավորությունների առաջ։ Վրաստանի համար կարևորվում է իր աշխարհագրական դիրքը վերածել տնտեսական լծակների՝ օգտագործելով Չինաստանի հետ գործակցության ընձեռած հնարավորությունները՝ փոխշահավետ և երկարաժամկետ շահերի ապահովմամբ։
