JNEWS-ը զրուցել է Ռոնդելի հիմնադրամի պրոֆեսոր և տնտեսական հարցերով փորձագետ Վլադիմիր Պապավայի հետ՝ տնտեսական ճգնաժամի, տարածաշրջանում անկայուն աշխարհաքաղաքական իրավիճակի և համաշխարհային տերությունների արտաքին քաղաքական վեկտորների փոփոխության մասին:
– Վրաստանը հեռվանում է ԱՄՆ-ից և ԵՄ-ից, բայց միևնույն ժամանակ հույսը չի դնում Ռուսաստանի կամ Չինաստանի վրա։ Ինչպե՞ս դա կազդի նրա տնտեսության վրա և ի՞նչ սպասել ապագայում:
– Ես չեմ կարող ասել, որ Վրաստանն այժմ առանձնանում է Արևմուտքից։ Նախ՝ ԱՄՆ-ում տեղի ունեցան ընտրություններ, և իշխանության եկավ Դոնալդ Թրամփը։ Նա և իր թիմը կիսում են նույն արժեքները, ինչ Վրաստանի ներկայիս իշխանությունները։ Հետևաբար, ինձ թվում է, որ ԱՄՆ-ի հետ մերձեցումն ավելի շատ է, քան տարաձայնությունները։ Ինչ վերաբերում է եվրոպական երկրներին, այնտեղ էլ, կարծես, շատ բան կփոխվի։ Որովհետև Եվրամիությունը ևս բոլոր հարցերը նույն կերպ չի ընկալում։ Այնտեղ կան նաև որոշ երկրներ, որոնք միշտ չէ, որ համաձայնության են գալիս Բրյուսելի հետ։ Ահա թե ինչու է աշխարհը փոխվում այս օրերին։ Եվ ես չէի ասի, որ Վրաստանը տարանջատվում է այս գլոբալ երևույթներից։ Ինչ վերաբերում է տնտեսական բաղադրիչին, ապա այստեղ իրավիճակը շատ հետաքրքիր է։
Սկսենք նրանից, որ անցյալ տարի գարնանը սկսվեցին բողոքի ակցիաները, նկատի ունեմ իշխանության դեմ ուղղված ցույցերը, որոնք շարունակվեցին խորհրդարանական ընտրություններից հետո։ Չնայած դրան, Վրաստանը գրանցել է տնտեսական աճի բավականին բարձր տեմպեր և շատ ցածր գնաճ։ Մասնավորապես, տնտեսական աճը կազմել է ավելի քան 9,5%, իսկ գնաճը՝ 1%-ից մի փոքր ավելի։ 2025 թվականի կանխատեսումը, որը կիսում են Արժույթի միջազգային հիմնադրամը և Համաշխարհային բանկը, այն է, որ Վրաստանը կունենա 6% տնտեսական աճ, իսկ գնաճը կկազմի շուրջ 3%: Այսինքն՝ այս առումով ամեն ինչ ներկայումս ընթանում է նորմալ։
Ինչ վերաբերում է ներդրումներին: Ոչ վաղ անցյալում վարչապետն այցելեց արաբական աշխարհ, որտեղ պայմանավորվեցին առաջիկա տարիներին Վրաստանի տնտեսության մեջ 6 միլիարդ դոլարի պոտենցիալ ներդրումների մասին։ Սրանք շատ մեծ ներդրումներ են, որոնք դրական ազդեցություն կունենան ինչպես լարիի փոխարժեքի, այնպես էլ Ազգային բանկի արժութային պահուստների աճի վրա։ Ուզում եմ ընդգծել նաև, որ Եվրոպայի համար մեծ նշանակություն ունի Միջին միջանցքի ստեղծումն ու օգտագործումը, որը կկապի Կենտրոնական Ասիան և Չինաստանը արևմտյան աշխարհի հետ։ Այսպիսով, այստեղ շատ հետաքրքիր բաներ կան, ուստի ես հաստատ չէի ասի, որ Վրաստանը բաժանվում է Արևմուտքից։ Արեւմուտքն ինքն է փոխվում:
– Այս տարի սպասվում է զբոսաշրջային հոսքի նվազում, այդ թվում՝ կապված էկոլոգիական խնդիրների հետ, ինչպիսին է Սև ծովի մազութով աղտոտումը։ Ի՞նչ հեռանկարներ կան այս իրավիճակում։ Կարո՞ղ ենք հույսը դնել միայն ներդրումների վրա, թե՞ զարգացման այլ ուղիներ կան։
– Զբոսաշրջությունը շատ զգայուն ոլորտ է, քանի որ շատ բաներից է կախված։ Այն, ինչ ես ասացի արաբական աշխարհի 6 միլիարդ ներդրումների մասին, հիմնականում զբոսաշրջության ոլորտում է։ Բնակարանաշինության, տուրիստական համալիրների, գրասենյակային համալիրների զարգացում: Ուստի զբոսաշրջությունը, ամեն դեպքում, կմնա վրացական տնտեսության շարժիչ ուժերից մեկը։ Կարևորն այն է, որ ավելի շատ գործարկված է տնտեսական միջանցքը, որը կապվելու է Արևմուտքի և Արևելքի հետ։ Այսպիսով, զարգացման տարբեր տարբերակներ կան: Տեսնենք, թե ինչպես կդասավորվի այս ամենը տարվա ընթացքում:
– Դուք դրական փոփոխություններ եք նկատել տնտեսության մեջ, բայց Վրաստանում առկա քաղաքական անկայունությունը կարո՞ղ է ազդել այս աճի վրա։ Ցույցերի հետ կապված իրավիճակը կազդի՞ տնտեսության վրա:
– Բողոքի ակցիաները միշտ ազդում են տնտեսության վրա։ Ես կարող եմ այլ կերպ ասել: Անցած տարի 9,5 տոկոս տնտեսական աճ է գրանցվել՝ չնայած բողոքի ակցիաներին։ Եթե բողոքի ցույցեր չլինեին, ապա Վրաստանում տնտեսական աճը կարող էր զգալիորեն ավելի բարձր լինել՝ 15 կամ 13%։ Այնպես որ, բողոքի ակցիաները միշտ ունենում են ոչ դրական ազդեցություն, իսկ երբեմն նույնիսկ՝ բացասական: Հետևաբար, ամենակարևորը իրավիճակն ինչ-որ կերպ լիցքաթափելն է։
Վրաստանի կառավարության համար առաջնային խնդիրը, ինչպես ինձ թվում է, Արժույթի միջազգային հիմնադրամի հետ նոր ծրագիր սկսելն է, որը դրական ազդակ կլինի մեր տնտեսական գործընկերների համար, որպեսզի Վրաստանում տնտեսական իրավիճակը նորմալ զարգանա։ Ուստի Վրաստանի կառավարության մարտահրավերներից մեկն Արժույթի միջազգային հիմնադրամի հետ հնարավորինս շուտ նոր ծրագիր սկսելն է, որպեսզի այդ ծրագիրն գործուն լինի։
– Անցած 30 տարիների ընթացքում՝ ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո անկախություն ձեռք բերելու պահից, Միացյալ Նահանգները և Եվրամիությունը ակտիվորեն աջակցել են Վրաստանի տնտեսությանը՝ նպաստելով նրա զարգացմանը: Այնուամենայնիվ, այժմ, երբ ԵՄ-ն և ԱՄՆ-ն կրճատում են ներդրումները և ֆինանսական օգնությունը, դա ազդեցություն ունի՞ երկրի տնտեսական իրավիճակի վրա: Եթե այո, ապա ինչպե՞ս։
– Իհարկե, եթե այս օգնությունը լիներ, վիճակը շատ ավելի լավ կլիներ։ Բայց կրկին, սա առաջին հերթին ազդում է ազգային արժույթի՝ լարիի ներկայիս փոխարժեքի կայունության վրա։ Սա առաջին հերթին արտացոլվում է դրա մեջ։ Իհարկե, երբ արտարժույթի ներհոսքն ավելի քիչ է լինում, ազգային արժույթը սկսում է արժեզրկվել։ Ուստի միայն մեծածավալ օտարերկրյա ներդրումները, որոնց մասին արդեն պատմել եմ, կարող են լրացնել այդ բացը։
– Բացի ֆինանսական աջակցությունից, ԱՄՆ-ը և Եվրամիությունը Վրաստանում առաջ մղեցին ժողովրդավարության և ժողովրդավարական զարգացման գաղափարները։ Ինչպե՞ս կարող է նրանց ներդրումների և օգնության կրճատումն ազդել ոչ միայն տնտեսության, այլև երկրի ժողովրդավարական կուրսի վրա:
– Կարծում եմ՝ հենց այստեղ է ամենաքիչ խնդիրը։ Որովհետև Վրաստանը և ժողովրդավարությունը, ինձ թվում է, որոշակի խնդիրներ ունեն, բայց խոսքի ազատությունը պաշտպանված է։ Դուք տեսնում եք, որ ընդդիմադիր հեռուստաալիքներն աշխատում են, ընդհանրապես քննադատում են իշխանություններին, և ոչ ոք չի փակում դրանք։ Ուստի ընտրությունները նույնպես անցան հանգիստ, առանց կոնֆլիկտների, առանց էքսցեսների, որոնք արձանագրվել են նաև միջազգային դիտորդների կողմից։ Այսպիսով, ժողովրդավարության մեջ միշտ որոշ խնդիրներ կան, երբ ավելի շատ ժողովրդավարություն ես ուզում: Բայց ես չէի ասի, որ Վրաստանն այժմ ընկել է ինչ-որ ավտորիտար, հակաժողովրդավարական համակարգի մեջ։ Ընդդիմությունը քննադատում է ամբողջ ուժով: Միացրեք ցանկացած ընդդիմադիր ալիք, և քննադատությունից բացի ոչինչ չկա։ Երբեմն օբյեկտիվ, իսկ հաճախ՝ ոչ օբյեկտիվ:
