---

Վրաստանը, որպես Սև ծովի արևելյան ափին գտնվող երկիր, եվրոպացիները վաղուց ճանաչում էին: Ի սկզբանե դրա իմացությունը կապված էր Կոլխիդայի և Իբերիայի հետ: Ավելի ուշ՝ միավորված Վրաստանի ժամանակահատվածում, Կոլխիդային և Իբերիային փոխարինեց «GEORGIA»-ն, որը մինչ օրս Վրաստանի ամենատարածված օտարալեզու անվանումն է։

Եվրոպական արխիվները, տարբեր տեսակի արձանագրություններն ու էսքիզները լի են Վրաստանի մասին պահպանված տեղեկություններով։ Դրանց մի մասը լավ հայտնի են Վրաստանում, թերևս կան նաև այնպիսի եվրոպական աղբյուրներ, որոնք մինչ այժմ առանձին, լայնածավալ գիտական ուսումնասիրությունների և քննարկման առարկա չեն դարձել։

Այս հոդվածում ես որոշեցի պատմել ձեզ Եվրոպայի հին քարտեզների մասին: Ավելի ճիշտ, երեք չափազանց կարևոր և առանձնահատուկ հին եվրոպական քարտեզի մասին, որը հաստատում է Վրաստանի և Եվրոպայի պատմական կապը: Այն նաև վկայում է եվրոպական քարտեզագրության զարգացման գործում մեր ներդրման մասին:
Նախ ուզում եմ ասել, որ Եվրոպայում դարերի ընթացքում ստեղծված հազարավոր հետաքրքիր քարտեզների ֆոնին երեք քարտեզ առանձնացնելը հեշտ գործ չէ: Ահա թե ինչու եմ ընտրել քարտեզներն՝ ըստ թեմաների:

Այս թեմաներն են՝

• Հին եվրոպական քարտեզ, որի վրա Վրաստանի և մեր տարածաշրջանի այլ հարակից տարածքներ նշելու նպատակով, առաջին անգամ օգտագործվել է «Վրաստան»/«GEORGIA» անվանումը:
• Հին եվրոպական քարտեզ, որի վրա Վրաստանում հնգախաչ պետական դրոշն է վեր հառնած:
• Միակ վրացին, որն անունով է հիշատակված հին եվրոպական քարտեզի վրա:

Ժամանակի տեսանկյունից այս երեք քարտեզներից ամենահինն այն քարտեզն է, որի վրա առաջին անգամ օգտագործվել է «GEORGIA» անվանումը։ Այս պատմությունը գալիս է մոտավորապես 1 321 թվականից, երբ հայտնի վենետիկցի քարտեզագրող Պիետրո Վեսկոնտեն ստեղծեց աշխարհի քարտեզը:

Հենց Վեսկոնտեի այս տարօրինակ ձևի աշխարհի քարտեզն առաջինն է, որում Վրաստանի անունը հիշատակվում է «GEORGIA»: Համապատասխանաբար, այս քարտեզը, որը եվրոպական քարտեզագրության մեջ կոչվում է «GEORGIA», ծննդյան վկայական է:

1 321 թվականից ի վեր եվրոպական քարտեզների վրա անընդհատ կարել է տեսնել «GEORGIA», մինչև 19-րդ դարում Ռուսական կայսրությունը եվրոպական քարտեզների վրա «GEORGIA»-ն փոխարինեց Թբիլիսիի և Քութայիսի նահանգներով։

Երկրորդ քարտեզը, որի մասին ուզում եմ պատմել, ծագումով կապված է մալյորկեցի քարտեզագրողի հետ: Նկատի ունեմ Անջելինո Դուլչերտի 1339 թվականի ծովային թեմատիկայի, այսինքն՝ Պորտոլանի տիպի քարտեզը:

Դուլչերտի այս քարտեզի վրա հինգ խաչաձև դրոշներ են բարձրացվում երկու քաղաքների՝ Թբիլիսիի և Սուխումիի վրա: Ակնհայտ է, որ Դուլչերտը միակը չէ, ում քարտեզի վրա հնգախաչ դրոշը ծածանվում է Թբիլիսիի վերևում, թերևս այս քարտեզն առանձնանում է նրանով, որ բացի Թբիլիսիից, մենք տեսնում ենք նաև Սուխումիի հնգախաչ դրոշը, ինչը ցույց է տալիս, որ երկու կարևոր քաղաքներն էլ մտնում էին մեկ երկրի՝ Վրաստանի կազմում։

Այստեղ ասենք նաև, որ այս և հաջորդ շրջանի վենետիկցի ծովայինները, ինչպես նաև վենետիկցիները հիանալի ծանոթ էին Սև ծովին և նրա ափերին ապրող ժողովրդին: Ուստի եվրոպական քարտեզների վրա ո՛չ «GEORGIA», ո՛չ էլ հնգախաչ դրոշի՝ եվրոպական քարտեզների վրա հայտնվելը պատահականություն չէ և Վրաստանի վերաբերյալ Եվրոպայում կուտակված մեծ գիտելիքների հաստատումն է։

Երրորդ քարտեզը, որի մասին էլ հիմա ուզում եմ ձեզ պատմել, համեմատաբար ուշ՝ 1723 թվականին է տպվել Փարիզում: Քարտեզի հեղինակը ֆրանսիայի թագավորի՝ Լուի XIV-ի թագավորական քարտեզագրող Դելիլն էր, իսկ քարտեզը Կասպից ծովի հարևան երկրների քարտեզ անունով է հայտնի:

Եվ ինչո՞ւ է այս քարտեզն այդքան կարևոր մեզ համար։ Պատասխանը պարզ է, Գիյոմ Դելիլի այս քարտեզը ստեղծվել է վրացի դիվանագետ, ճանապարհորդ և գրող Սուլխան-Սաբա Օրբելիանիի տեղեկությունների կիրառմամբ: Այն, որ դա իսկապես ճիշտ է, հաստատում է քարտեզի նկարագրությունը, որտեղ Լուի XIV-ի թագավորական քարտեզագիրը, ի նշան երախտագիտության, քարտեզի վրա անվանել է Սուլխան-Սաբա Օրբելիանիին՝ «Soskam-Sabbas Prince de Georgie», այսինքն՝ «Սուլխան-Սաբա՝ վրացի իշխան»: Ինչպես արդեն տեղեկացրել ենք, Սուլխան-Սաբա Օրբելիանին միակ վրացին է, ում անունը նշված է հին եվրոպական քարտեզի վրա։

Հին եվրոպական քարտեզները և այդ քարտեզների վրա դարեր առաջ եվրոպացի քարտեզագիրների կողմից գրված տեղեկատվությունը, ինչպես նաև մեր մասնակցությունը եվրոպական քարտեզագրության զարգացմանը, միայն փոքր մասն են այն մեծ հարաբերությունների և գիտելիքների, որոնք եվրոպացիները միշտ ունեցել են Վրաստանի մասին և մենք՝ որպես եվրոպացիներ, միմյանց նկատմամբ միշտ ունեցել ենք:

Հեղինակ՝ Սուլխան Սալաձե

პუბლიკაცია გამოქვეყნებულია ევროკავშირისა და კონრად ადენაუერის ფონდის მხარდაჭერით, პროეტის „ერთიანი საქართველო ევროპისათვის“ ფარგლებში. მის შინაარსზე სრულად პასუხისმგებელია კონტრაქტორი და შესაძლოა, რომ იგი არ გამოხატავდეს ევროკავშირის და კონრად ადენაუერის ფონდის შეხედულებებს

Նյութը հրապարակված է Եվրոպական միության և Կոնրադ Ադենաուեր հիմնադրամի աջակցությամբ՝ «Միացյալ Վրաստանը Եվրոպայի համար» նախագծի շրջանակներում։ Դրա բովանդակությունը բացառապես կապալառուի պատասխանատվությունն է, և կարող է չարտացոլել Եվրոպական միության կամ Կոնրադ Ադենաուեր հիմնադրամի տեսակետները։